فلج مغزی (CP) چیست؟

فلج مغزی (CP) به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که بر روی توانایی حرکت، تعادل و پوسچر فرد  اثر می‌گذارند. این اختلال معمول‌ترین ناتوانی حرکتی در میان کودکان است. مغزی در این عبارت به این معناست که علت این اختلال کارکرد مغز است. فلج هم به این معناست که این اختلال موجب ضعف یا مشکل در عضلات می‌شود. بنابراین فلج مغزی (CP) به واسطه رشد غیر عادی یا آسیب‌های جدی به مغز ایجاد می‌شود که بر روی توانایی فرد در کنترل عضلاتش اثر می‌گذارد.

علائم فلج مغزی (CP) گسترده است و می‌تواند از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت باشد.کودکی  که ممکن است این اختلال را به صورت شدید داشته باشد، احتمالا به تجهیزات مخصوصی برای کمک به راه رفتن نیاز دارد اما کودکی که فلج مغزی (CP) خفیف دارد، ممکن است ناشیانه راه برود، اما به کمک خاصی نیاز ندارد و میتواند حداکثر زندگی مستقلی داشته باشد . این اختلال در اثر گذشت زمان بدتر نمی‌شود اما ممکن است علائم آن در طول زندگی تغییر کند.

افرادی که فلج مغزی (CP) دارند،  در حرکت کردن و راه رفتن ، ایستادن یا نشستن  مشکل دارند. بسیاری دیگر ممکن است ناتوانی‌های ذهنی مثل تشنج، اختلالات بینایی، اختلالات شنوایی و گفتاری داشته باشند. همچنین ممکن است این افراد در ستون فقرات خود مشکلاتی داشته باشند (مثل قوز) یا اینکه در انقباض عضلات و حرکت مفاصل با چالش‌های مواجه شوند.

برای شناخت بیشتر این اختلال با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده (در کرج) همراه باشید.

پزشکان فلج مغزی (CP) را بر اساس اختلالات حرکتی اصلی که فرد با‌ آنها درگیر است طبقه‌بندی می‌کنند. بسته به ناحیه‌ای از مغز که دچار اختلال عملکرد شده است، ممکن است اختلالات حرکتی زیر در این افراد دیده شود:

• سفتیعضلات (اسپاسم عضلانی)
• حرکات غیر قابل کنترل (دیسکینزی)
• تعادل و هماهنگی بدنی ضعیف (ناهماهنگی حرکتی)

به طور کُلی فلج مغزی (CP) به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شود:

فلج مغزی (CP) اسپاستیک

این نوع از اختلال فلج مغزی در واقع شایع‌ترین نوع آن به شمار می‌رود؛ به طوری که 80 درصد از مبتلایان این بیماری، فلج مغزی اسپاستیک هستند. افرادی که این با این اختلال مواجه‌اند اسپاسم عضلانی مزمن دارند. این بدان معنی است که عضلات بدن این افراد سفت است و در نتیجه حرکت آنها را بدون لطافت و بسیار سخت می‌کند. فلج مغزی (CP) اسپاستیک معمولاً با توجه به اینکه بر روی چه نقطه‌ای اثرگذار است، توصیف می‌شود:

1. فلج اسپاستیک دواندام(دایپلژی)- در این نوع فلج مغزی، بیشتر سفتی صعضلات شامل پاها می‌شود و دست‌ها یا کم درگیر هستند و یا اصلا درگیر نیستند. افرادی که فلج اسپاستیک دواندام دارند، ممکن است در راه رفتن مشکل داشته باشند، چرا که سفتیعضلات پایین تنه به آنها اجازه نمی‌دهد به راحتی این اندام‌ها را حرکت دهند.
2. فلج اسپاستیک یک طرفه(همی پلژی_همی پارزی) – این نوع فلج مغزی (CP) تنها یک طرف بدن فرد دچار اختلال می‌شود. در این نوع اختلال معمولاً دست‌ها بیشتر درگیر می‌شود و یک دست به سختی حرکت می‌کند.
3. فلج اسپاستیک چهاراندام(کوادروپلژی)- دراین نوع اختلال شدیدترین نوع فلج اسپاستیک است و بر روی چهره، اعضای بدن و تنه فرد تاثیر می‌گذارد. اغلب کسانی که دچار فلج مغزی کوادروپلژی هستند از  مشکلات جسمی جدی رنج میبرند ومعلولیت‌های رشدی مثل تشنج، مشکلات شنیداری، مشکلات دیداری و اختلالات گفتاری دارند.

فلج مغزی (CP) دیسکینتیک(اتتویید،کره اتتویید،دیستونیک)

افرادی که فلج مغزی (CP) دیسکینتیک دارند درکنترل حرکت دست‌ها، بازوها و پاها مشکل دارند و نشستن یا پیاده‌روی برای آنها سخت است. حرکات آنها غیرقابل کنترل است و می‌تواند کند، آزاردهنده، لرزشی، تکرارشونده و حتی غیر ارادی باشد. گاهی اوقات چهره و زبان فرد نیز از این اختلال تاثیر می‌پذیرد و فرد در صحبت کردن، جویدن و بلع مشکل دارد. کسی که فلج مغزی دیسکینتیک دارد تون عضلانی متغیری دارند که ممکن است حتی در طول روز توانایی آنها دچار تغییر شود.

فلج مغزی (CP) آتاکسی

افرادی که فلج مغزی آتاکسی دارند در تعادل و هماهنگی اجزای بدن مشکل دارند. آنها ممکن است  هنگام راه رفتن بیافتند. همچنین این افراد ممکن است زمانی که سریع حرکت می‌کنند یا کارهایی را که به کنترل زیادی احتیاج دارند (مثل نوشتن) انجام می‌دهند، دچار مشکل شوند. آنها ممکن است زمانی که می‌خواهند چیزی را در دست بگیرند اوقات سختی را سپری می‌کنند.

فلج مغزی (CP) ترکیبی

علائم اختلال در برخی افراد، شامل بیش از یک نوع فلج مغزی است. یعنی ممکن است علائم و چالش‌های مربوط به دو یا سه نوع فلج مغزی (CP) را داشته باشند. اغلب کسانی که دچار این نوع از اختلال هستند، ترکیبی از فلج‌های اسپاستیک ودیسکینتیک را دارند.

علائم زودهنگام فلج مغزی (CP)

علائم فلج مغزی بسیار وسیع هستند؛ زیرا علاوه بر اینکه انواع مختلفی از فلج مغزی وجود دارد، این افراد دچار سطوح مختلفی از ناتوانی و معلولیت هم هستند. اصلی‌ترین علامت این اختلال در کودکانی که فلج مغزی دارند این است که آنها در حرکت و فاکتورهای حرکتی (مثل نشستن، ایستادن، راه رفتن یا غلتیدن) تأخیر دارند. در ادامه به برخی دیگر از نشانه‌ها و علائم فلج مغزی (CP) اشاره خواهیم کرد. البته باید توجه داشته باشید که یک کودک بدون فلج مغزی هم ممکن است این علائم را داشته باشد و تشخیص دقیق آنها تنها توسط پزشک ممکن است. این علائم شامل:

کودکان 6 ماهه یا کوچک‌تر:

• زمانی که کودک را بغل می‌کنید گردن او ضعیف است و نمی‌تواند سرش را بالا نگه دارد.
• بدن او سفت و انعطاف‌ ناپذیر به نظر می‌رسد.
• بدن او نرم و شُل به نظر می‌رسد.
• زمانی که بچه را بغل می‌کنید سعی می‌کند از شما دور باشد و به نظر می‌رسد گردن و سرش را بیش از حد به سمت عقب متمایل می‌کند.
• زمانی که او را بغل می‌کنید، پاهایش بسیار سفت است و دو تا پایش به هم چسبیده است.

کودکی که بین 6 تا 10 ماه سن دارد:

• کودکی که 8 ماهه است و دچار فلج مغزی (CP) شده، ممکن است نتواند در هر دو جهت غلت بزند.
• ممکن است نتواند دست‌هایش را به هم نزدیک کند.
• بالا آوردن دست‌ها تا دهان برای او سخت است.
• وسایل را معمولاً با یک دست می‌گیرد؛ درحالی که دست دیگر را مشت کرده.

کودکی که بیش از 10 ماه سن دارد:

• او به صورت نامتعادل روی زمین می‌خزد، با یک دست اشیاء را نگه می‌دارد و برای حرکت بیشتر از یک دست و پا استفاده می‌کند.
• کودکی که اختلال فلج مغزی (CP) دارد، ممکن است نتواند به راحتی چهار دست و پا حرکت کند و به جای آن روی زانوی خود بخزد.

تشخیص و ارزیابی

تشخیص فلج مغزی (CP) در سنین پاین بسیار مهم است و سلامت کودک و حتی خانواده او را تضمین می‌کند. تشخیص این بیماری شامل چندین گام است:

ارزیابی رشدی

ارزیابی رشدی (که با نام پایش رشدی هم شناخته می‌شود) به معنای بررسی روند رشد و توسعه کودک در طول زمان است. اگر نگرانی در مورد رشد کودک وجود داشته باشد، تست‌های مربوط به ارزیابی رشدی حتما باید انجام شوند.

معاینات رشدی

معاینات رشدی شامل یک تست بسیار کوتاه است که در آن کودک را از نظر تاخیر در رشد تحت نظر می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین فاکتورهای رشد در این تست، تعویق رشد حرکتی است؛ یعنی اگر کودک در حرکت متعادل و مناسب تاخیر داشته باشد، اختلال فلج مغزی (CP) محتمل است. اگر نتایج این تست در پزشک نگرانی ایجاد کند، ارزیابی‌ها و تست‌های پزشکی بیشتری انجام می‌شود.

ارزیابی پزشکی- رشدی

هدف ارزیابی رشدی این است که تشخیص دهیم آیا یک کودک دچار اختلال هست یا نه. بنابراین بعد از این تست‌ها که از وجود اختلال آگاه شدیم، باید مشکل پزشکی خاص کودک را تشخیص دهیم. در اینجا تست‌ها و ارزیابی‌های عمومی و تخصصی انجام می‌شود که فلج مغزی را به صورت دقیق تشخیص می‌دهند.

درمان فلج مغزی (CP)

با روش‌های درمانی  مختلف می‌توان زندگی افرادی که با این مشکل مواجه‌اند را ارتقا بدهند. نکته مهم در درمان این اختلال این است که باید در سریع‌ترین زمان ممکن آغاز شود. بعد از اینکه تشخیص فلج مغزی انجام شد، یک تیم حرفه‌ای که متشکل از درمانگران مختلف است تشکیل می‌شود؛ این تیم با کودک و خانواده او کار می‌کنند تا برنامه‌ای را برای رسیدن به بهترین نتایج تدوین کنند. روش‌های درمانی معمول شامل: جراحی، دارو، کاردرمانی، گفتاردرمانی و آتل‌بندی و فیزیوتراپی است.

توجه داشته باشید که استفاده از یک درمان برای حصول نتیجه در مورد اختلال فلج مغزی (CP) کافی نیست. همچنین نمی‌توان گفت که همه کودکانی که فلج مغزی دارند، از یک روش استفاده کنند؛ در واقع یک برنامه خاص برای هر فرد در نظر گرفته می‌شود. توصیه می‌کنیم قبل از اینکه تصمیم بگیرید، حتما با یک کاردرمان مجرب صحبت کنید تا از خطرات و مزایای این روش‌ها آگاه شوید.

فاکتورهای ابتلا به فلج مغزی (CP)

فلج مغزی (CP) به واسطه رشد غیرعادی مغز ایجاد می‌شود که ممکن است این رشد غیر عادی به دلیل ضربات مغزی یا دلایل ژنتیکی باشد؛ رشد غیرعادی مغز در نهایت به ناتوانی فرد در کنترل حرکات عضلات منجر شود. البته علت‌های مختلفی برای ابتلا به فلج مغزی وجود دارد که ممکن است قبل از تولد، حین تولد یا حتی یک سال بعد از تولد اثر کنند. احتمال ابتلا به فلج مغزی با گذشت زمان کاهش می‌یابد؛ چراکه سرعت رشد مغز به شدت کاهش می‌یابد. در گذشته عقیده بر این بود که مهم‌ترین فاکتور ابتلا به فلج مغزی نارسایی اکسیژن به جنین قبل از تولد یا در هنگام تولد است. اما اکنون دانشمندان معتقدند که این مسئله تنها یکی از عوامل کوچک ایجادکننده این اختلال است.

نوعی از فلج مغزی (CP) که قبل یا در حین تولد اتفاق می‌افتد را فلج مغزی مادرزادی می‌خوانند. اغلب موارد این بیماری (80 تا 90 درصد) مادرزادی است. در بسیاری از موارد علت اختلال مشخص نیست. در موارد نادر، این اختلال به واسطه آسیب‌های مغزی  و قبل از 28 روزگی ایجاد می‌شود؛ این نوع از فلج مغزی اکتسابی است و ممکن است به دلیل حوادث فیزیکی یا اثر عفونت ایجاد شود.

اگر نگران فلج مغزی (CP) در فرزندمان هستیم چه کار کنیم؟

اگر نگران این هستید که فرزندتان ممکن است تحرک مناسبی نداشته باشد و فلج مغزی (CP) داشته باشد، با یک کاردرمان یا پزشک متخصص ارتباط برقرار کنید. معمولا در مراحل اولیه، اگر متخصص هم نگران باشد، ارزیابی‌های بیشتر انجام می‌شود. توجه داشته باشید که مهم‌ترین مسئله در مواجه با فلج مغزی تشخیص درست آن است.

کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده به عنوان یکی از بهترین کلینیک‌های کاردرمانی ایران، توصیه می‌کند در صورت هر گونه نگرانی در مورد  علایم فلج مغزی (CP) جهت دریافت مشاوره تلفنی رایگان با متخصصین این مرکز تماس بگیرید. این کلینیک با استفاده از  متخصصان مجرب خود این اختلال را به راحتی در نوزادان و کودکان تشخیص می‌دهد و برنامه درمانی دقیقی را برای آنها در نظر می‌گیرد.  شما می توانید علاوه بر خدمات حضوری در کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه  باقرزاده ،از خدمات کاردرماتی و گفتاردرمانی در منزل نیز بهره مند شوید.

موفق باشید.