پردازش حسی که با عنوان  یکپارچگی محرک هم شناخته می‌شود یک پردازش (و درک دقیق) از احساسات و اطلاعات وارد شده از محیط است که شامل اطلاعات بدن نیز می‌باشد. این عمل راهی برای دریافت، طبقه‌بندی و پاسخ به حس‌های ورودی است تا از این طریق بتوانیم به صورت معنی دار و پایدار رفتار کنیم. در واقع  با پردازش حسی مغز اطلاعات ورودی را طبقه‌بندی می‌کند و به درک درستی از آنها می‌رسد و سپس در صورت لزوم دستورات لازم را ارسال می‌کند.

به طور کلی 3 مولفه ممکن برای اختلال در پردازش حسی وجود دارد:

1. اختلال در تعدیل حسی یک مشکل در برگرداندن پیام‌های حسی به صورت رفتارهای کنترل شده است؛ این اختلال موجب می‌شود منبع حس و شدت حس با یک دیگر تطابق نداشته باشند.
2. اختلال حرکتی که بر پایه مشکلات حسی است یک مشکل  حرکتی  در واکنش به نیازهای حسی است. این اختلال باعث می‌شود فرد نتواند به خوبی به نیازهایی که از طریق حس به آن پی برده است، پاسخ دهد.
3. اختلال تمییز حسی یک مشکل در دریافت اطلاعات حسی، تمایز آنها و تشخیص تشابهات و تفاوت‌های آنهاست.

فاکتورهای دیگری نیز که می‌توانند در پردازش حسی موثر باشند شامل: دشواری در تکلم، مشکلات تمرکز و توجه، مشکلات روانشناسی (اضطراب و افسردگی)، خستگی، مشکلات رفتاری و هوشیاری هستند.

همچنین فاکتورهای محیطی شامل: حس‌های ورودی اطراف کودک، زمان، تاثیر خستگی بر بدن و فشاری که فعالیت‌های بدن بر مغز وارد می‌کنند هستند.

برای اطلاعات بیشتر در این مورد با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده همراه باشید.

چرا پردازش حسی یا یکپارچگی  حرکتی مهم است؟

یک مشکل جدید این است که افرادی که دچار اختلال پردازش حسی هستند می‌تواند ببینند، بشنوند و بدنشان را حس کنند اما نمی‌توانند این احساسات را از یک دیگر متمایز کنند؛ علاوه بر این ممکن است این احساسات کمتر برای آنها معنی داشته باشد. آنها در تعیین فاصله خود و اشیا یا تشخیص شکل یک شیء از دیگری مشکل دارند. از زمانی که کودک در معرض ورودی‌های حسی مختلف قرار می‌گیرد، به تدریج یاد می‌گیرد که این حس‌ها را داخل مغز خود طبقه‌بندی کند و به آنها معنی ببخشد. او پس از مدتی می‌تواند بهتر روی احساسات خود تمرکز کند و از این طریق عملکرد مغز و قدرت پردازش تقویت می‌شود. قدرت پردازش آنها پس از مدتی از شلختگی و آشفتگی به نظم بیشتری می‌رسد و آنها می‌توانند تعداد کثیری از ورودی‌های حسی را در یک زمان کنترل کنند. کودکان با مرتب کردن احساسات خود می‌توانند یک پاسخ را به عنوان نتیجه حس ارائه کنند و این پاسخ را بیشتر نسبت به جهان بیرونی خود مرتبط سازند.

هنگامی که کودکان در پردازش حسی کارامدتر می‌شوند، پاسخ مناسب به محیط بیرونی اطراف برایشان آسان‌تر می‌شود و مهارت‌های رفتاری، تمرکز و خود کنترلی  مناسب‌تری نشان می‌دهند. در این صورت کودکان قادر خواهند بود که به آرامی بنشینند و به اطلاعات مهمی که در کلاس دریافت می‌کنند توجه کنند؛ علاوه بر این شانس آنها در دستیابی به مقاطع آکادمیک بالاتر بیشتر خواهد شد. همچنین با افزایش قدرت در پردازش حسی آنها می‌توانند بیشتر تحرکات بدن خود را درک کنند و اشیاء اطراف را بهتر کنترل کنند. این موارد باعث می‌شود آنها در فعالیت‌هایی که موجب رشد آنها می‌شود موفق‌تر عمل کنند. در نتیجه رشد اجتماعی کودک رقم می‌خورد و او می‌تواند به راحتی مهارت‌های مختلف را بیاموزد.

چه کارهایی برای رشد پردازش حسی ضروری است؟

برای انکه پردازش حسی موثر باشد، تمام سیستم حسی باید هماهنگ و یکپارچه کار کند. بسیار مهم است که بدانیم در واقع 7 حس وجود دارد که سیستم حسی را می‌سازد و رشد این سیستم حسی به رشد مهارت‌های دیگری نیز احتیاج دارد.

حس بینایی:  توانایی که باعث می‌شود هرچیزی را که می‌بینیم درک و تفسیر کنیم. این سیستم تصویری از چشم برای دریافت اطلاعات حاصل از امواج نوری  و کنتراست، تاریکی، روشنایی، رنگ برای درک تصاویر استفاده می‌کند. سیستم حس بینایی اطلاعات  نور ورودی به شبکیه چشم را به سیگنال‌های عصبی تبدیل می‌کند و سیستم پردازش حسی این سیگنال‌های عصبی را تفسیر می‌کند.

حس شنیداری: توانایی درک و تفسیر آنچه را که می‌شنویم حس شنیداری می‌گویند. سیستم شنیداری از گوش خارجی و میانی برای دریافت صداها و اطلاعات آنها در مورد، شدت، ارتفاع و ریتم استفاده می‌کند. تبدیل صداها به واژه‌ها و اطلاعات با معنی در سیستم پردازش حسی صورت می‌گیرد که بسیار مهم است.

حس چشایی: این حس شامل توانایی درک و تفسیر اطلاعات مربوط به طعم در دهان است. این حس از زبان برای دریافت حس مزه‌ها استفاده می‌کند و با استفاده از تفسیر خاصیت شیمیایی آنها، سمی بودن یا امن بودن یک غذا را تشخیص می‌دهد.

حس بویایی: توانایی درک بوها همان حس بویایی است. این سیستم از بینی برای دریافت اطلاعات مربوط به ساختار شیمیایی اجزای هوا استفاده می‌کند.

حس لمس: توانایی درک و تفسیر اطلاعات وارد شده به بدن یا پوست همان حس لمس است. این سیستم از گیرنده‌های پوست برای دریافت حس‌های لمسی مثل فشار، لرزش، حرکت، دما و درد استفاده می‌کند. این حس یکی از اولین حس‌هایی است که در انسان پرورش می‌یابد (در جنین) و یکی از مهم‌ترین اجزا در سیستم پردازش حسی است.

حس وضعیت: عبارت است از درک و تفسیر اطلاعات دریافتی از اجزای مختلف بدن که نشان می‌دهد این اجزا نسبت به یک دیگر چه وضعیتی دارند. این حس از گیرنده‌ها و اعصاب داخل ماهیچه‌ها و استخوان‌ها، رباط‌ها و تاندون‌ها استفاده می‌کند تا حرکت و موقعیت قسمت‌های مختلف بدن را تفسیر کند.

حس تعادل: توانایی درک و تفسیر اطلاعات مربوط به حرکت و تعادل را شامل می‌شود. سیستم تعادلی از کانال‌ها شبه دایره‌ای داخل گوش داخلی استفاده می‌کند تا وضعیت تعادل انسان را پیشبینی کند؛ این اطلاعات حاصل از تغییر مسیر، تغییر موقعیت سر و تغییر گرانش است و باعث می‌شود شخص بتواند تعادل خود را حفظ کند. این اطلاعات باعث درک سرعت، حرکت، تعادل و موقعیت بدن می‌شود.

چگونه می‌توان گفت که کودکمان در پردازش حسی مشکل دارد؟

کودکانی که در پردازش حسی مشکل دارند ممکن است نشانه‌های زیر را داشته باشند:

• نشان دادن واکنش‌های شدید به صدا، لمس و حرکت (به خصوص ناگهانی)
• نشان دادن واکنش‌های ضعیف به برخی احساسات خاص (توجه نکردن به صدا زدن اسمشان یا تماس آنها)
• توجه نکردن به اطرافیان و محیط اطرافشان؛ این کودکان معمولا در جهان خودشان سِیر می‌کنند.
• کسانی که در پردازش حسی مشکل دارند در قاعده‌مند کردن پاسخ‌های رفتاری و احساسی خود مشکل دارند. این افراد کج خلقی می‌کنند، واکنش‌های احساسی می‌دهند، به کنترل نیاز دارند، رفتار تهاجمی دارند و زود خسته می‌شوند.
• به راحتی تمرکز خود را از دست می‌دهند و توجه کمتری نشان می‌دهند.
• مهارت‌های ضعیفی نشان می‌دهند؛مثلا شلخته‌اند، به خوبی نمی‌توانند با دیگران همکاری کنند و مهارت‌های نوشتاری خوبی ندارند.
• الگوهای خواب نامنظمی دارند.
• عادت‌های غذایی نامنظم و محدودی دارند و برای رفع استرس غذا می‌خورند.
• در هنگام مراقبت‌های شخصی و بهداشتی دچار استرس می‌شوند (مثلا در هنگام شانه موها، حمام کردن، کوتاه کردن ناخن، عوض کردن لباس، غذا خوردن و …).
• عاشق تحرک هستند و مایل‌اند فعالیت‌هایی را انجام دهند که آنها را خسته می‌کند (مثل دویدن، پریدن یا پرتاب کردن وسایل).
• قدرت بدنی کمتری دارند و معمولا از هم‌ سن و سالان خود ضعیف‌ترند.
• کارهایشان را با شدت بیشتری انجام می‌دهند؛ مثلا حرکاتشان شدیدتر، سرعتشان بیشتر و نوشتنشان خیلی سخت‌تر است.
• کودکانی که دچار اختلال پردازش حسی هستند، در مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی تاخیر دارند؛ مثلا در اوایل کمتر می‌توانند گفتگوهای دونفره را انجام دهند. همچنین به ندرت رابطه دوستانه برقرار می‌کنند.
• در تغییر روتین روزانه‌شان مشکل دارند و به سختی می‌توانند تغییرات را بپذیرند.

چه مشکلاتی ممکن است برای کسانی که هماهنگی حسی مناسبی ندارند رخ دهد؟

• زمانی که یک کودک با سختی‌های پردازش حسی مواجه هستند ممکن است با مشکلات زیر مواجه شوند:
• توجه و تمرکز: آنها نمی‌توانند تا انتهای کارها متمرکز بمانند و نهایت دقت را داشته باشند.
• رفتار: اعمال آنها معمولا با محیط اطرافشان تضاد دارد.
• آگاهی بدنی: اینکه بدانیم حرکت و موقعیت بدنمان چگونه است و آن را با سایر اشیاء ارتباط دهیم بسیار مهم است. کودکانی که در پردازش حسی اختلال دارند احتمالا در هنگام برقراری ارتباط با اشیاء به مشکل بر بخورند.
• همکاری: توانایی هماهنگی چندجانبه و استفاده از اندام‌های مختلف را ندارند.
• استفاده از زبان: استفاده از تکلم و یا زبان بدن در کودکانی که پردازش حسی ضعیفی دارند معمولا به صورت ناقص صورت می‌گیرد و به کمک نیاز دارند.
• مهارت‌های بازی محور: این کودکان ممکن است با بازی‌هایی که هدفمند هستند و ممکن است کمی پیچیده باشند مشکل دارند. این درحالی است که فعالیت‌های لذتبخش و سرگرم کننده محدودی دارند.
• فهم زبان: مشکل در فهم زبان دیگران و برقراری ارتباط شنیداری با دیگران یکی دیگر از این علائم است.
• قاعده‌مندی شخصی: یعنی این کودکان ممکن است در شرایط مختلفی که به وجود می‌آید نتوانند به خوبی رفتار، توجه و سطح فعالیتشان را تغییر دهند و به نوعی واکنش ضعیفی داشته باشند.

برای تقویت پردازش حسی چه کاری می‌توان انجام داد؟

آموزش در حول استراتژی‌های مدیریت شخصی می‌تواند برای درمان اختلال در پردازش حسی موثر باشد.

• شناسایی نقاط ضعف با استفاده از آموزش مراقبان (والدین، معلمان) یک راه‌حل بسیار کارآمد برای بهبود این سیستم است. در واقع با این کار حساسیت‌ها شناخته می‌شوند و طی فرایندهای درمانی- رفتاری واکنش‌های حسی بهبود می‌یابند.
• تغییر فاکتورهای محیطی برای بهبود تمرکز و حس ضروری است. بزرگسالان می‌توانند با بهبود شرایط محیطی و فاکتورهایی که قبلا به آنها اشاره کردیم، به کودک کمک کنند.
• انجام فعالیت‌هایی که نظم زندگی کودکان و استراتژی‌های فکری و حسی آنها را بهتر می‌کند.
• تکنیک‌هایی که موسوم به O.R.E هستند و شامل استفاده از محرک‌های ماهیچه‌ها، زبانی، تنفسی و چشمی می‌شود تا از این طریق هماهنگی حسی بیشتری به وجود بیاید.
• کاردرمانی و یکپارچگی حسی . این روش درمانی برای کاهش دفاع در برابر اختلال پردازش حسی طراحی شده است تا هماهنگی حس‌ها را مدیریت کند.

کدام فعالیت‌ها به بهبود هماهنگی حسی کمک می‌کنند؟

در مرحله اول باید یک رژیم حسی که بازخوردهای حسی را در بدن فعال می‌کند، ایجاد کنیم. معمولا این کار توسط کاردرمان صورت می‌گیرد و به والدین آموزش داده می شود تا پردازش حسی کودک نرمال شود. این رژیم شامل فعالیت‌های زیر است:

• پیاده روی با کالسکه
• پیاده‌روی با حیوانات
• ترامبولینگ
• دوچرخه‌سواری یا استفاده از اسکوتر و اسکیت
• تاب بازی (جلو و عقب، چپ و راست و چرخشی)
• درست کردن ساندویچ یا آماده‌ کردن غذاهای ساده
• پوشیدن کوله پشتی سنگین
• برداشتن اشیاء سنگین (همگام با نشستن و بلند شدن و به همراه یک فعالیت دیگر)
• اسباب بازی‌های جویدنی
• جدول‌های تصویری به کودک اجازه می‌دهد اتفاقات آتی را ببیند و از آنها اطلاعات کسب کند. بنابراین آموزش برای داشتن یک برنامه زمانی بسیار کمک کننده است.
• داشتن یک تایمر یا کرنومتر به کودک کمک می‌کند فعالیت‌های خود را منظم‌تر کند.

اگر کودک من در پردازش حسی مشکل دارد باید برای آن یک راه‌حل درمانی پیدا کنم

راه‌های درمانی برای کمک به کودکانی که اختلال پردازش حسی دارند دارای اهمیت زیادی است. چراکه این درمان‌ها باعث می‌شود:

• کودک بتوانند با جامعه هماهنگ شود، مهارت‌های اجتماعی را بیاموزد و بازی کند.
• کودک بتواند در محیط‌های شلوغ و در اجتماع با مشکل مواجه نشود.
• بتواند در کلاس‌های آموزشی و آکادمیک برای توسعه فردی خود شرکت کند.
• در فعالیت‌های مدرسه و بعد دانشگاه با مشکل مواجه نشود.
• کودک در سریع‌ترین زمان ممکن بتواند هماهنگی حسی پیدا کند و مشکلش بیش از پیش افزایش پیدا نکند.

اگر مشکلات پردازش حسی را بدون درمان بگذاریم چه اتفاقی می‌افتد؟

هنگامی که کودکان با مشکلات مربوط به سیستم پردازش حسی درگیر باشند و این مشکلات بهبود پیدا نکند، او احتمالا با مشکلات زیر مواجه خواهد شد:

• مشکل در کنترل و هماهنگی شخصی که مربوط به کنترل احساسات، رفتارها و فعالیت‌هایی است که سطح آنها نیز باید با موقعیت هماهنگی داشته باشد.
• مشکلات رفتاری مثل زودرنجی و خستگی بیش از حد.
• مشکلات رشدی و اختلال در توسعه فردی.
• روتین‌های روزانه محدود و عدم توانایی در تغییر آنها.
• مشکلات خواب و غذا.
• ضعف مهارت‌های کلامی و غیر کلامی.
• مهارت‌های اجتماعی ضعیف
• ضعف مهارت های توجهی و یادگیری

بنابراین توصیه می‌کنیم برای اجتناب از مشکلات شدیدی که ممکن است در اثر اختلال حسی به وجود بیاید، حتما آن را درمان کنید. بهترین کاری که می‌توانید برای درمان آن انجام دهید این است که به یک کاردرمان با تجربه و حرفه‌ای مراجعه کنید. کلینیک کاردرمانی وگفتاردرمانی فاطمه باقرزاده به عنوان بهترین کلینیک کاردرمانی کرج با ارائه خدمات متنوع درمانی، بهترین مرکز برای مشاوره کاردرمانی است؛ این کلینیک می‌تواند مشکلات مربوط به پردازشی حسی کودکان شما را با تکنیک‌های به‌روز در سریع‌ترین زمان ممکن رفع کند. شما عزیزان در صورت تمایل برای دریافت مشاوره کاردرمانی یا دریافت خدمات با نازل‌ترین هزینه در سال 1400، با شماره تماس کلینیک باقرزاده تماس حاصل فرمایید. با تشکر.