کاردرمان‌ها هم با کودکان و هم با بزرگسالانی که دچار اختلال اوتیسم هستند کار میکنند و به آنها کمک میکنند که بیشتر برای زندگی روزانه و رفع نیازهای خود آماده باشند. کاردرمانی در کنار گفتار درمانی و رفتاردرمانی مهم‌ترین درمان ممکن برای کودکان اوتیسم در سنین مدرسه است؛ کاردرمان‌ها ممکن است با اهداف مختلفی مثل رشد مهارت های ذهنی و نوشتاری ، مهارت‌های بازی و یکپارچگی حسی درمان کودک را آغاز کنند. به هر حال باید گفت که کار درمانی در اوتیسم بسیار مهم است و درمان یا بهبود اوتیسم بدون آن امکان‌پذیر نیست.
برای آشنایی بیشتر با نقش کاردرمانی در درمان اوتیسم، با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده همراه باشید.
کاردرمان به چه کسی گفته می‌شود؟
کاردرمان‌ها متخصصانی هستند که سطوح تحصیلی بالایی از کاردرمانی را گذرانده‌اند و لایسنس مخصوص کاردرمانی دارند. این افراد مهارت‌های بسیار زیادی دارند و ممکن است در هر حیطه‌ای فعالیت کنند تا اختلالات فرد را کاهش دهند. کاردرمان‌ها ممکن است در مدرسه، خانه، کلینیک یا بیمارستان مشغول به کار باشند یا اینکه در مراکز تخصصی کاردرمانی به مردم خدمت کنند. مهم‌ترین هدف کاردرمان‌ها از اقدامات درمانی خود این است که توانایی شرکت در فعالیت‌ها روزانه مراجعین خود را افزایش دهند؛ در واقع آنها بیشتر بر این تمرکز دارند که فردی که دارای اختلال ذهنی، جسمی یا رفتاری است، بتواند نیازهای روزمره خود را به راحتی تامین کند. فعالیت‌هایی مثل بازی کردن، انجام تکالیف مدرسه، توانایی یادگیری و حتی مسواک زدن از مواردی است که کاردرمان‌ها بر آنها تاکید میکنند.
کاردرمان از اولین کسانی است که یک فرد دارای اختلال اوتیسم با آن صحبت می‌کند. یک کاردرمان به صورت تخصصی در حیطه اوتیسم هم فعالیت دارد و تشخیص و درمان او را پیگیری می‌کند.
چرا کاردرمان‌ها با کودکان اوتیسم کار میکنند؟
کاردرمان‌ها اغلب با کودکانی که مشکلات فیزیکی دارند که این مشکلات به دلیل اختلالاتی مثل فلج مغزی یا ضربه مغزی به وجود آمده است کار میکنند البته . کودکانی که اوتیسم دارند ممکن است ناتوانی‌های فیزیکی زیادی ندارند اما بسیاری از آنها با چالش‌هایی مثل موارد زیر درگیر هستند:
- ضعف بدنی (ضعف عضلات اسکلتی بدن)
- اختلال حسی (پاسخ بیش از حد یا کمتر از از به لمس، صدا، نور، بو و مزه)
- مشکل در برنامه‌ریزی حرکتی(فقدان هماهنگی حرکتی)
- کمبود مهارت‌های جانبی که به طور معمول باعث یادیگیری کودکان می‌شود؛ این مهارت‌ها در کودکان عادی باعث یادگیری بازی‌ها و رفع نیازهای روزمره می‌شوند.
- ضعف در مهارت‌های اجتماعی که کمک میکنند کودک در فعالیت‌های فیزیکی گروهی و همفکری با دیگران شرکت کند.
تمام این چالش‌ها می‌توانند در فرایند کاردرمانی مورد بحث قرار گیرند و به طرق مختلف حل شوند . در درمان اوتیسم که این چالش‌ها به صورت همیشگی با فرد همراه هستند، کاردرمانی باعث کاهش علائم این چالش‌ها می‌شود. کاردرمان‌هایی که در درمان کودکان اوتیسم تخصص دارند و در اینباره متمرکز هستند، ممکن است به طور مثال در بازی‌درمانی، درمان مشکلات نوشتاری؛درمان یکپارچگی حسی ؛ آموزش مهارت‌های اجتماعی و حتی رفتاردرمانی تخصص داشته باشند.
کاردرمان‌ها چگونه برنامه درمان اوتیسم را تنظیم میکنند؟
از آنجایی که هر کودک با دیگری متفاوت است، کاردرمان‌هایی که با کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم کار میکنند، برای رفع نیازهای هر کودک یک برنامه اختصاصی تنظیم میکنند. بسیار مهم است که کاردرمانی که در مدرسه کار می‌کند برنامه آموزشی اختصاصی را طراحی کند اما کاردرمانی که در کلینیک یا خانه کار می‌کند حوزه‌های مختلفی را تحت پوشش قرار دهد. بنابراین کاردرمانی در اوتیسم بسیار اختصاصی است.
معمولا کاردرمان‌ها از تست‌های معتبر و ارزیابی‌های مختلف استفاده میکنند تا سطح اوتیسم کودک را مشخص کنند. این تست‌ها در حیطه‌های مختلف توانایی کودک را اندازه‌گیری میکنند، توانایی‌هایی مثل: تمرکز در حین تحصیل، فعالیت‌ها مفرح و بازی‌ها، عادات زندگی، تحرک و تهیج، آمادگی جسمانی، پردازش حسی، هماهنگی حسی و غیره.
علاوه بر تست‌ها، کاردرمان‌ها اغلب کودکان را در معرض کارها و وظایف مختلفی می‌گذارند تا ببینند آنها چقدر در انجام کارهای روزمره توانایی دارند. برای مثال آنها ممکن است توانایی پوشیدن یا در آوردن لباس، نوشتن در دفتر، بازی کردن به صورت استاندارد، بریدن کاغذ با قیچی یا شرکت در فعالیت‌های گروهی توسط کودک اوتیسم را بررسی کنند. کاردرمان‌ها همچنین ممکن است ورودی حسی کودکان را نیز بررسی کنند؛ مثلا با اعمال نورهای فلورسنت قوی، سیگنال‌های شنوایی یا بوهای قوی حساسیت آنها را بسنجند.
زمانی که تست‌ها و ارزیابی‌ها تکمیل شدند، کاردرمان یک سِت کامل از اهداف اختصاصی را برای کودک در نظر می‌گیرد. این اهداف بسیار شخصی هستند و بستگی به سطح عملکرد و نیازهای ویژه کودک اوتیسم دارند. برخی از آنها مربوط به کنترل شخصی و مهارت‌های زندگی (استقلال در مسواک زدن، بستن و باز کردن زیپ ژاکت و شلوار و بستن بند کفش‌ها) هستند و بقیه مربوط به اهداف آکادمیک (استفاده درست از قیچی، توانایی نوشتن و نقاشی کردن) و مهارت‌های اجتماعی (انداختن و پرتاب کردن توپ، پریدن روی ترامبولین و استفاده از تاب و سرسره به صورت مستقل) هستند.
کاردرمانی در کودکان اوتیسم
معمولا کاردرمان‌ها با کودکانی که اختلال طیف اوتیسم دارند در مدرسه یا کلینیک کار میکنند. کاردرمانی روی کودکان ممکن است به صورت انفرادی یا جمعی انجام شود؛ چراکه ضعف مهارت‌های اجتماعی هم برخی از مشکلات کودک اوتیسم را ایجاد می‌کند. در برخی کلینیک‌ها اتاق‌هایی به اسم اتاق‌های حسی وجود دارد که در آنها امکاناتی مثل طناب، ترامبولین، توپ و سایر ابزارهای بازی برای کودکان تعبیه شده است. همچنین کاردرمان ممکن است به روش‌های زیر با کودک اوتیسم کار کند:
- استفاده از تکنیک‌های بدنی خاص برای تقویت دست‌ها، پاها یا مغز کودک
- تهیه ابزارهایی مثل گلدان‌های سنگین یا مدادهای بزرگ برای تقویت تمرکز و انجام کارهای خاص به صورت آسان
- تمرین با کودکان در مراکز خاصی مثل باشگاه، کلاس موسیقی، کلاس‌های هنری
در برخی موارد، به خصوص کودکان کم سن کاردرمان به خانه کودک اوتیسم مراجعه می‌کند. آنها ممکن است به صورت مستقیم با والدین کار کنند و به آنها بیاموزند چگونه روند درمانی را زمانی که کاردرمان حضور ندارد در پیش بگیرند .
نقش کاردرمانی اوتیسم در یکپارچگی حسی
قبل از سال 2013 زمانی که کاردرمانی به صورت عمومی به کودکان اوتیسم پیشنهاد می‌شد، اختلال حسی یکی از معیارهای تشخیص اوتیسم نبود. در سال 2013 در مجامع علمی یک معیار جدید برای اوتیسم شناسایی شد؛ بنابراین اختلالات حسی نیز به لیست علائم اوتیسم اضافه شدند. اختلال حسی امروزه شامل کبود یا افراط در حساسیت به محرک‌هایی مثل نور، صدا، مزه‌ها و تماس است. همچنین علایق عجیب و غیرعادی به محرک‌ها (مثل خیره شدن به نور،چرخاندن وسایل و تکان دادن ابزارها).
این تغییر به این دلیل بود که اکثر افرادی که به عنوان اختلال طیفی اوتیسم شناخته شدند (شامل افرادی که اوتیسم با عملکرد بالا داشتند) به اطلاعات ورودی حساسیت زیادی نشان می‌دادند. در واقع متخصصان دریافتند که اوتیسم باعث واکنش بیش از حد یا کمتر از حد به حس‌ها می‌شود.
قبل از تغییر در معیار سنجش اوتیسم، حوزه یکپارچگی حسی که جزئی از فرایندهای درمانی کاردرمانی است، مورد مقبولیت همه کلینیک‌های بزرگ و مجامع علمی نبود. امروزه این روش بیش از پیش پذیرفته شده است و به عنوان یکی از درمان‌های اساسی اوتیسم شناخته می‌شود؛ به طوری که این بخش جزئی از تخصص‌های کاردرمان‌ها محسوب می‌شود. طبق گزارش انستیتو اِستار (یکی از معروف‌ترین کلینیک‌های پژوهشی و درمانی که در حوزه یکپارچگی حسی تخصص دارد)، اختلالات مربوط به پردازش حسی یا SPD یک اختلال عصبی پیشرفته است باعث می‌شود اطلاعات درک مناسبی حاصل نکنند و پاسخ‌های غیرعادی ایجاد کنند.
درمان هماهنگی حسی از تکنیک‌های مختلفی مثل تاب خوردن، مسواک زدن، پریدن، فشار دادن، هول دادن، چرخاندن و در معرض صداهای انتخابی قرار گرفتن استفاده می‌شود؛ این تمرین‌ها یا اصطلاحا تکنیک‌ها به کودکان و حتی بزرگسالان که در پردازش اطلاعات حسی اختلال دارند کمک میکنند شدت واکنش‌های خود یا نیاز به حس‌های شدید را کاهش دهند.
نقش کاردرمانی اوتیسم در تقویت مهارت‌های اجتماعی
کاردرمان به صورت تخصصی کاری با آموزش مهارت‌های اجتماعی ندارد اما در حیطه کار خود از آن استفاده می‌کند. به عنوان مثال کاردرمان ممکن است از روش‌های زیر برای آموزش مهارت‌های اجتماعی استفاده کند:
- کاردرمان ممکن است بر روی مهارت خودآگاهی و تمرکز حواس کار کند و در این حین به تقویت توانایی همکاری و هماهنگی در بازی‌ها کمک کند؛ مهارت‌هایی مثل گرفتن افراد، تاب خوردن یا بالا رفتن در این روش‌‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. این کار باعث می‌شود کاردرمان بتواند همزمان هم بر روی مهارت‌های فیزیکی و هم بر روی مهارت‌های هیجانی شناختی کار کنند
- کاردرمان‌ها اصرار زیادی بر روی تکنیک فلور تایم دادرنر که یک تکنیک شناختی هیجانی است دارند؛ این تکنیک که توسط روانشناسان معرفی شده است با روش‌های قدیمی و سنتی برای یکپارچگی حسی و تقویت مهارت‌های اجتماعی هماهنگی دارد.
- کاردرمان‌ها همچنین ممکن است از چند تکنیک با محوریت سرگرمی (مثل بازی درمانی) استفاده کنند که باعث شود مددجویان آنها در فعالیت‌هایی مثل کمپ‌های تابستانه، شنا کردن، ورزش‌های تیمی و دوچرخه سواری شرکت کنند.
کاردرمانی اوتیسم در بزرگسالان
بسیاری از بزرگسالانی که مبتلا به اوتیسم هستند خدمات مربوط به کاردرمانی را دریافت میکنند. برای برخی کاردرمانی ابزاری است که مهارت‌های زندگی روزمره را به آنها آموزش می‌دهد؛ مهارت‌هایی که بزرگسالان می‌آموزند مثل آشپزی، گردگیری و تمیزکردن، لباس پوشیدن و انتخاب لباس، تا کردن و غیره مورد نیاز افراد دارای اختلال طیف اوتیسم است. برای برخی دیگر کاردرمانی اوتیسم به معنای کنترل استرس، افزایش استقامت بدنی و افزایش مهارت‌های سرگرم محور است.
یافتن کاردمان مناسب برای درمان اوتیسم
می‌توان گفت که اکثر کودکانی که اختلال طیف اوتیسم دارند باید تحت نظر کاردرمان قرار گیرند. برای انتخاب کاردرمان مناسب شما باید به تخصص کاردرمان، سطح خدمات و نیازهای کودک خودتان توجه کنید؛ کاردرمانی معمولا خیلی پرهزینه نیست و شما می‌توانید با مراجعه به یک مرکز یا کلینیک کاردرمانی با کیفیت خدمات تخصصی اوتیسم را دریافت کنید.
برای یافتن درمانگر خصوصی مناسب شما می‌توانید از افرادی که تجربه اوتیسم را دارند یا والدین کودکان اوتیسم سوال کنید. همچنین گروه‌های درمان محوری هستند که به صورت سازمان یافته کودکان اوتیسم یا والدین آنها در یک کلینیک جمع می‌شوند و تجربیات خود را ارائه میکنند؛ از این طریق هم می‌توانید کاردرمان مناسب خود را انتخاب کنید.
سخن آخر
زمانی که می‌خواهید یک کاردرمان را برای ارزیابی اوتیسم انتخاب کنید، باید به این موضوع توجه کنید که آیا کاردرمان در حیطه اوتیسم تخصص و تجربه کافی دارد یا خیر. اختلال طیفی اوتیسم مقداری با سایر اختلالات رشدی متفاوت است و اینکه کاردرمان بتواند با کودک اوتیسم ارتباط برقرار کند خیلی مهم است.
در بسیاری از موارد یک کاردرمان متخصص می‌تواند یک برنامه درمانی تخصصی و ویژه برای فرد در نظر بگیرد و روز به روز وضعیت فرد را بهتر کند. کاردرمانی در اوتیسم باید تخصصی باشد و برای هر فرد با توجه به ویژگی‌ها و نیازهای او برنامه‌ریزی کند. یک کاردرمان حرفه‌ای که به صورت تخصصی با کودکان اوتیسم کار می‌کند می‌تواند بهتر از کاردرمان‌هایی که به صورت عمومی کار میکنند، نسبت به کودکان اوتیسم انعطاف‌پذیری نشان دهند.
کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده بهترین کلینیک کاردرمانی در کرج و حتی ایران است که خدمات تخصصی در حوزه اوتیسم ارائه می‌کند. شما عزیزان می‌توانید با تماس با کلینیک باقرزاده مشاوره رایگان دریافت کنید و برای کودک اوتیسم خود نوبت دریافت کنید. شایسته ذکر است که این کلینیک کاردرمانی در حیطه اوتیسم تخصص ویژه دارد.
