معیارهای ادراکی و ذهنی نقش مهمی در مراحل رشد ذهنی کودک دارند. در واقع کودک با عبور از این مراحل است که به سطح رشد مناسب می‌رسد و ویژگی‌هایی مثل استقلال در امور شخصی و قوه اختیار و تفکر کامل را به دست می‌آورد. بر اساس تاریخچه انسان‌ها، کودکان همیشه به عنوان موجودات ساده و منفعلی در نظر گرفته شده‌اند. تا قبل از قرن 20 میلادی، کودکان اغلب به عنوان نسخه‌های مینیاتوری بزرگسالان در نظر گرفته می‌شدند.
این مسئله تا زمانی ادامه یافت که روانشناس معروف به نام ژان پیژت کشف کرد که کودکان واقعاً متفاوت از بزرگسالان می‌اندیشند؛ از آن زمان مردم کودکی و بزرگسالی را به عنوان دوره‌های خاص رشدی در نظر می‌گرفتند و به مرور مراحل رشد ذهنی کودک توسط محققان دسته بندی شدند.
از مراحل رشد کودک چه می‌دانیم؟
بزرگسالان اغلب مهارت‌های ذهنی قابل توجه نوزادان و کودکان را دست کم می‌گیرند؛ اما متفکران مدرن و محققان دریافته‌اند که کودکان همیشه در حال یادگیری، تفکر و جستجو در جهان اطرافشان هستند و از نظر ذهنی بسیار فعال‌تر از بزرگسالان هستند. اما مراحل رشد ذهنی کودکان پیوسته است و کمی طول می‌کشد تا بتوانیم این ویژگی‌ها را با چشم‌های خودمان ببینیم.
حتی نوزادان تازه متولد شده نیز به صورت فعال فکر می‌کنند، اطلاعات را به دست می‌آورند و چیزهای جدید را یاد می‌گیرند. علاوه بر جمع آوری اطلاعات جدید درباره مردم و جهان اطراف، کودکان دائماً چیزهای جدیدی در مورد خودشان می‌فهمند. در ادامه با بهترین کلینیک گفتاردرمانی کرج همراه شوید تا بیشتر به مراحل رشد ذهنی کودک بپردازیم.
بیشتر بخوانید: تست هوش وکسلر کودکان
مهم‌ترین مراحل رشد ذهنی کودک کدام‌اند؟
مراحل رشد ذهنی کودک پیوسته هستند اما نمی‌توان گفت که به صورت دقیق مرحله‌بندی شده‌اند. اما محققان این مراحل را به صورت زیر دسته‌بندی کرده‌اند که معتبرترین حالت رشد کودکان است. این مراحل شامل:
از تولد تا 3 ماهگی
سه ماهه اول زندگی یک کودک یک برهه زمانی بسیار عجیب است. اغلب معیارهای رشدی کودک در این بر روی یافتن احساسات پایه و یادگیری در مورد محیط و بدن تمرکز یافته‌اند. در طول این مرحله رشد ذهنی کودک، اغلب نوزادان فعالیت‌های زیر را شروع می‌کنند:
- نمایش رفتارهای انتظاری مثل جستجو و مکیدن اطراف پستان یا شیشه پستانک برای تغذیه
- شناسایی تفاوت‌های صدا در شدت و زیر و بمی
- تشخیص واضح اشیائی که بیشتر از 13 اینچ (35 سانتی متر) با کودک فاصله دارند
- تمرکز بر روی جابجایی اشیاء و افراد به خصوص صورت والدین یا پرستاران کودک
- دیدن تمام رنگ‌هایی که در طیف رنگی دید انسان قرار دارند
- تمایز بین مزه‌های مختلفی مثل شیرینی، شوری، تلخی یا ترشی
- استفاده از حالات چهره برای پاسخ به محیط
3 تا 6 ماهگی: یکی از مهم‌ترین مراحل رشد ذهنی کودک
در اوایل نوزادی، توانایی‌هایی ادراکی و ذهنی کودک رو به رشد هستند. از 3 تا 6 ماهگی، نوزاد از نظر ادراک و تفسیر اطلاعات رشد را شروع می‌کند. در این سن بیشتر کودکان فعالیت‌های زیر را شروع می‌کنند:
- تقلید حالات چهره اطرافیان به خصوص پدر و مادر
- واکنش به صداهای آشنا
- تشخیص چهره‌های اشنا
- پاسخ به حالات چهره دیگران
از 6 تا 9 ماهگی کودک
کند و کاو به درون ذهن یک نوزاد اصلاً کار ساده‌ای نیست. در هر صورت محققان نمی‌توانند از یک کودک بپرسند که در یک لحظه به چه چیزی فکر می‌کند. محققان برای اینکه بیشتر در مورد عملکرد ذهنی کودکان اطلاعات به دست بیاورند، فعالیت‌های خلاقانه‌‌ای را مطرح کرده‌اند که عملکرد درونی مغز کودک را آشکار می‌کند. با بررسی این عملکرد می‌توان به مراحل رشد ذهنی کودک پی برد. بهترین کلینیک گفتاردرمانی کرج از طریق تست هوش و سایر ابزارهای کاردرمانی و گفتاردرمانی قادر است اختلال در رشد ذهنی را تشخیص دهد.
محققان دریافته‌اند که نوزاد از 6 تا 9 ماهگی فعالیت‌های زیر را شروع می‌کند:
- خیره نگاه کردن به چیزهای غیر ممکن مثل اشیائی که داخل فضا و آسمان هستند ( ماه و ستاره‌ها)
- تشخیص تفاوت بین عکس‌ها
- درک تفاوت‌های بین اشیاء زنده ( مثل حیوانات و حشرات) و غیر زنده (مثل میز و مبل)
- استفاده از سایزهای مختلف یک شیء برای تشخیص دور یا نزدیک بودن آن
بیشتر بخوانید: علائم اولیه اوتیسم در کودکان
از 9 تا 12 ماهگی کودک
زمانی که نوزاد از نظر فیزیکی بیشتر خود را با محیط تطبیق می‌دهد، قادر است جهان اطرافش را در عمق بیشتری جستجو کند. نشستن، خزیدن و راه رفتن تنها چند معیار فیزیکی ساده هستند که به نوزاد اجازه می‌دهند مراحل رشد ذهنی کودک ها را طی کنند و از نظر ذهنی فهم بیشتری نسبت به جهان اطرافشان داشته باشند. زمانی که نوزادان به سن یک سالگی خود می‌رسند قادرند:
- از تماشا کردن عکس‌های داخل کتاب‌ها لذت ببرند
- برخی حرکات، اَداها و رفتارهای خاص را تقلید کنند
- اشیاء را با چرخاندن، قرار دادن روی یک دیگر، قرار دادن آنها داخل یک دیگر دستکاری کنند
- به علامت‌ها و صداهای دیگران پاسخ دهند
- دوام یک شیء را درک کنند؛ این ایده که یک شیء می‌تواند وجود داشته باشد حتی اگر دیده نشود
بیشتر بخوانید: علت دیر حرف زدن کودکان
از 1 تا 2 سالگی کودک
بعد از رسیدن به سن یک سالگی کودک، به نظر می‌رسد رشد فیزیکی، اجتماعی و ذهنی کودک دچار افت و خیز می‌شود. کودکان در این سن با شدت زیادی فعالیت‌ها و رفتارهای بزرگسالان را دنبال می‌کنند؛ به همین دلیل برای والدین و پرستاران کودک بسیار مهم است که الگوهای رفتاری مناسبی برای کودکان باشند. شما از طریق تماس با بهترین کلینیک گفتاردرمانی کرج، نگرانی در مورد رشد کودکتان را رفع نمایید.
اغلب کودکانی که بین 1 تا 2 سال سن دارند فعالیت‌های زیر را انجام می‌دهند:
- تشخیص اشیاءی که به یک دیگر شبیه هستند
- تقلید حرکات و گفتار بزرگسالان
- نشان دادن اشیاء و افراد مشابه در عکس‌های داخل کتاب
- پاسخ به دستورات تکراری که توسط والدین و پرستاران ارائه می‌شود
- مرتب کردن اشیاء با دسته بندی مشابه (به خصوص حیوانات، گل‌ها، درختان و …)
- چیدن حلقه‌ها‌ی بازی بر اساس سایز و ابعاد (از بزرگ به کوچک)
از 3 تا 4 سالگی کودک
کودکان به صورت فزاینده ای قادر خواهند بود که جهان اطرافشان را با روش‌های ترکیبی آنالیز کنند و بهتر بشناسند. زمانی که مراحل رشد ذهنی کودک به 3 تا 4 سالگی می‌رسد، او چیزهایی را که می‌شناسد به طرق مختلف دسته بندی می‌کند؛ این کار اغلب به صورت الگو وار انجام می‌شود.
از زمانی که کودکان در فرایند یادگیری فعال‌تر می‌شوند، پرسش‌های بیشتری در مورد جهان و محیط اطرافشان مطرح می‌کنند. «چرا؟» به یک سوال بسیار متداول کودک در این سن تبدیل می‌شود. در سن 3 سالگی اغلب کودکان قادرند:
- برای افزایش اطلاعاتشان سوال «چرا» را مطرح کنند
- تظاهر به دانستن معنای گذشته و حال
- یاد گرفتن با مشاهده و گوش دادن به دستورات و راهنماهای دیگران
- افزایش محدوده توجه به اندازه کودک به 5 تا 15 دقیقه
- مرتب کردن اشیاء بر اساس اندازه و شکلشان
- یافتن جواب برای سوالاتی که مطرح می‌شود
- ارتباط اشیاء بر اساس رنگ آنها
بیشتر بخوانید: آیا کودک من اوتیسم است؟
4 تا 5 سالگی کودک
زمانی که مراحل رشد کودک به سن مدرسه نزدیک می‌شود، کودک از نظر استفاده از کلمات، تقلید رفتارهای بزرگسالان، شمارش و فعالیت‌های اساسی که برای آمادگی قبل از مدرسه لازم است، بهتر می‌شود. اغلب کودکان 4 تا 5 ساله قادرند:
- خلق تصویری که اغلب در مورد آن صحبت می‌کنند
- تا عدد 5 بشمارند
- نقاشی یک فرد را بکشند
- بسیاری از رنگ‌ها را تشخیص داده و نام ببرند
- شعر بخوانند
- بگویند کجا زندگی می‌کنند
نکاتی در مورد مراحل رشد ذهنی کودک
برای بسیاری از والدین، تشویق رشد ذهنی کودکان یک نگرانی بسیار مهم به حساب می‌آید. خوشبختانه کودکان برای یادگیری از همان اوایل مشتاق‌اند. اگرچه آموزش و پرورش در آینده نزدیک به یک بخش مهم مراحل رشد ذهنی کودک تبدیل می‌شود، سال‌های اولیه بیشتر تحت تاثیر روابط خانوادگی قرار دارد. پدر و مادر و مراقبت کودک نقش برجسته‌ای در رشد ذهنی او دارند.
به عنهوان مثال زمانی که کودک مشتاقانه به اسباب بازی جغجغه نگاه می‌کند، ممکن است پدر یا مادر اسباب بازی را در دست کودک قرار دهد و بگوید «این اسباب بازی رو میخوای؟» و جغجغه را با دستان کودک تکان دهد تا کاربرد آن را به او نشان دهد. این محرک‌ها به صورت خودکار باعث پیشرفت مراحل رشد ذهنی کودک می‌شود.
زمانی که کودک رشد می‌کند، پدر و مادر باید به تشویق و حمایت کودک برای شناختن فعالانه جهان اطراف ادامه دهند. زمانی که کودکتان در مورد هر فرد یا چیزی سوالات بی پایان می‌پرسد سعی کنید صبور باشید. والدین می‌توانند برای کمک به خلاقیت کودک در پاسخ دادن، سوالات خودشان را مطرح کنند.
زمانی که با یک شرایط دشواری مواجه می‌شوید، به کودک اجازه دهید پاسخ‌ها و راه‌حل‌های اصلی را پیدا کند. مثلاً سوالات: اگر این اتفاق بیافتد چه کار می‌کنی؟ اگر … شود چه اتفاقی ممکن است بیافتد؟ باید توسط خود کودک پرسیده شوند. این کار به پیش رفتن مراحل رشد ذهنی کودک و افزایش اعتماد به نفس او کمک می‌کند. حتی با اصلاح مراحل رشد ذهنی کودک می‌توان انتظار درمان لکنت زبان در کودکان را نیز داشت.
شما عزیزان می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و رفع نگرانی‌های خود در مورد مراحل رشد ذهنی کودک خود، با بهترین کلینیک گفتاردرمانی کرج ارتباط برقرار نمایید. کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده با استفاده از جدیدترین متدها و تجهیزات قادر است تمام مشکلات مربوطه را رفع نماید. همچنین شایسته ذکر است که خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی در منزل که توسط این کلینیک ارائه می‌شود پاسخگوی تمام نیازهای شما خواهد بود.
