علائم اوتیسم در کودکان

از کجا بفهمم کودک من اوتیسم دارد؟

اگر نگران رفتار یا رشد فرزندتان هستید و به دنبال آشنایی با علائم اوتیسم در کودکان می‌گردید، این راهنما برای شماست. در ادامه، به‌صورت گام‌به‌گام با مهم‌ترین نشانه‌های اوتیسم در گروه‌های سنی مختلف آشنا خواهید شد. همچنین توضیحات تکمیلی درباره هر گروه سنی و نحوه تشخیص زودهنگام این اختلال ارائه شده است تا بتوانید با آگاهی کامل، دغدغه‌های خود را در خصوص فرزندتان برطرف کنید.

علائم اوتیسم در کودکان خردسال (1 تا 3 سال)

اختلال طیف اوتیسم در کودکان خردسال ممکن است با برخی یا تمام نشانه‌های زیر همراه باشد. تشخیص زودهنگام در این سن می‌تواند بسیار مؤثر باشد؛ بنابراین اگر احساس می‌کنید فرزندتان برخی از این ویژگی‌ها را دارد، با یک متخصص رشد کودک یا روان‌پزشک کودک مشورت کنید.

1. تعامل اجتماعی یا بازی

• ترجیح می‌دهد تنها بازی کند یا به‌ندرت وارد بازی گروهی می‌شود.
• وقتی به او لبخند می‌زنید، ممکن است واکنش نشان ندهد و لبخند نزند.
• برای شروع یا حفظ تماس چشمی با دیگران، دشواری دارد.
• احساسات دیگران (شادی، غم یا پریشانی) را تشخیص نمی‌دهد یا پاسخ مناسبی به آن‌ها نمی‌دهد.
• از نوازش یا بغل شدن اجتناب می‌کند یا برعکس، ممکن است بیش‌ازحد به دیگران نزدیک شود.
• به نظر می‌رسد در دنیای خودش باشد و به محیط اطراف بی‌توجهی کند.
• علاقه‌ای به بازی‌های گروهی نشان نمی‌دهد و کارهای دیگران را تقلید نمی‌کند (مثلاً دست زدن یا بای‌بای کردن).
• در سلام یا خداحافظی کردن کم‌واکنش است.
• در بازی نقش‌آفرینی (مثلاً صحبت با تلفن یا مراقبت از عروسک) شرکت نمی‌کند.
• دیگران را در بازی یا فعالیت خود شریک نمی‌کند (مثلاً اسباب‌بازی‌هایش را برای به اشتراک‌گذاری نمی‌آورد).

توضیح تکمیلی: در این سن، یکی از بهترین روش‌ها برای تشخیص زودهنگام علائم اوتیسم در کودکان، توجه به شیوه تعاملات اجتماعی و بازی است. اگر متوجه شدید فرزندتان به اطرافیان و محیط کم‌واکنش است و ترجیح می‌دهد تنها بماند، بهتر است با متخصص رشد مشورت کنید؛ چراکه مداخله به‌موقع تأثیر زیادی در روند بهبود و رشد مهارت‌های ارتباطی خواهد داشت.

2. ارتباطات

• بیان خواسته‌ها و نیازهایش برایش دشوار است.
• مهارت‌های زبانی او کمتر از هم‌سالانش رشد کرده است.
• به نظر می‌رسد صحبت‌ها یا دستورات شما را به‌خوبی متوجه نمی‌شود.
• گاهی از زبان به شکلی غیرعادی استفاده می‌کند (مثل تکرار کلمات یا بخشی از آهنگ‌ها).
• وقتی نامش را صدا می‌زنید، پاسخ نمی‌دهد.
• ممکن است به‌جای «من» از خود با عنوان «شما» یا «او» یاد کند.
• اگر به شیئی اشاره کنید یا بخواهید چیزی را به او نشان دهید، عکس‌العمل خاصی نشان نمی‌دهد.
• در مواقعی به نظر می‌رسد گوش نمی‌دهد یا حواسش جای دیگری است.
• به‌جای بیان خواسته‌ها، تنها با دست به چیزی که می‌خواهد اشاره می‌کند.
• هنگام نیاز ممکن است به‌طور مشخص تقاضای کمک نکند.
• دستورالعمل‌های ساده را به‌سختی دنبال می‌کند.

توضیح تکمیلی: علائم اوتیسم در کودکان دو سال و سه ساله، غالباً به‌صورت تأخیر در گفتار و درک زبان ظاهر می‌شود. اگر احساس می‌کنید فرزندتان در بیان نیازهایش مشکل دارد یا از کلمات در جملات مناسب استفاده نمی‌کند، حتماً با یک گفتاردرمانگر یا روان‌شناس کودک مشورت کنید.

3. اختلال در علایق و رفتارها

• به قوانین یا روال‌های خاص وابستگی زیادی دارد و در صورت ایجاد تغییر کوچک در برنامه روزمره، به‌شدت مضطرب و ناراحت می‌شود.
• اسباب‌بازی‌ها را به شکلی تکراری مرتب می‌کند یا آن‌ها را به ترتیب خاصی می‌چیند.
• ممکن است بارها و بارها یک حرکت یا فعالیت مشخص را تکرار کند و «گیر» بیفتد.
• حرکات بدنی غیرعادی مانند بال‌بال زدن دست‌ها یا راه رفتن روی پنجه پا دارد.
• به شیوه‌ای متفاوت با اسباب‌بازی بازی می‌کند (مثل چرخاندن چرخ‌های ماشین اسباب‌بازی به‌جای حرکت دادن آن).
• بازی‌های تخیلی یا همکاری در بازی‌های گروهی را دشوار می‌یابد.
• حرکات غیرمعمولی نزدیک صورت خود دارد (مثل تکان دادن انگشتان مقابل چشم).
• ممکن است به اشیایی مثل کلید یا تکه‌ای نخ وابستگی خاص نشان دهد.
• به صداهای بلند واکنش زیاد نشان می‌دهد (گذاشتن دست روی گوش) یا نسبت به بوها، مزه‌ها و بافت‌های خاص، حساسیت بالا دارد.

توضیح تکمیلی: رفتارهای تکراری و مقاومت در برابر تغییر، از شایع‌ترین علائم اوتیسم در کودکان هستند. اگر فرزندتان به برنامه‌های روتین خاصی وابسته است و تغییر در آن‌ها موجب ناراحتی شدید او می‌شود، می‌توانید با کمک متخصصان حوزه اوتیسم، راهکارهای انعطاف‌پذیری را بیاموزید و به تدریج در برنامه زندگی فرزندتان پیاده کنید.

علائم اوتیسم در سه سالگی چه هستند؟

علائم اوتیسم در چهار سالگی کودک

علائم اوتیسم در کودکان 4 تا 8 سال

در این گروه سنی، علاوه بر نشانه‌هایی که در خردسالی ذکر شد، موارد زیر نیز دیده می‌شود. کودکان 4 تا 8 ساله می‌توانند مسائل انتزاعی‌تری را درک کنند، اما ممکن است همچنان در برقراری ارتباط و تنظیم احساسات، دشواری داشته باشند.

1. تعامل اجتماعی یا بازی

• ترجیح می‌دهند بیشتر وقت خود را تنها بگذرانند.
• ممکن است در بازی گروهی شرکت نکنند یا شکل مشارکتشان نامناسب باشد.
• در تشخیص شوخی یا طعنه مشکل دارند و ممکن است حرف‌ها را خیلی جدی بگیرند.
• قوانین اجتماعی مرسوم را متوجه نمی‌شوند و گاهی رفتارهایشان برای دیگران عجیب به نظر می‌رسد.
• در مکالمه دوطرفه مشارکت کمی دارند و مکالمه را ادامه نمی‌دهند.
• ورود دیگران به حریم شخصی‌ خود را تحمل نمی‌کنند و واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند.
• در نقش‌بازی و انجام بازی‌های تخیلی همچنان مشکل دارند.
• نمی‌توانند به‌راحتی دوستی برقرار کرده یا آن را حفظ کنند.
• گاهی حرف‌هایی می‌زنند یا کارهایی انجام می‌دهند که از نظر اجتماعی نامناسب است.

توضیح تکمیلی: برخی کودکان در این سن، به دلیل دشواری در برقراری ارتباطات اجتماعی، ممکن است در مدرسه با مشکلات رفتاری مواجه شوند یا به‌عنوان «گوشه‌گیر» یا «بیش‌فعال» شناخته شوند. اگر به این وضعیت شک دارید، مراجعه به روان‌شناس کودک می‌تواند به تشخیص درست و ارائه راهکارهای حمایتی در مدرسه و خانه کمک کند.

2. ارتباطات

• در بیان خواسته‌ها و نیازهایشان با دشواری مواجه می‌شوند.
• ممکن است از لحن، صدا یا لهجه‌ای غیرمعمول استفاده کنند (مثلاً یکنواخت یا خیلی رسمی).
• گاهی از واژگان غیرمعمول یا کلماتی فراتر از سنشان استفاده می‌کنند.
• ممکن است ارتباط کلامی‌شان محدود به موضوعاتی باشد که به آن علاقه‌مندند و توجهی به علاقه مخاطب نداشته باشند.
• دستورالعمل‌های پیچیده یا قوانین جدید را به‌آسانی درک نمی‌کنند و نیاز به تکرار و توضیح بیشتری دارند.
• ممکن است به‌جای «من» از ضمایر دیگر (تو، او) استفاده کنند.
• تماس چشمی و زبان بدنشان برای برقراری ارتباط، ضعیف است و معمولاً از حالت چهره یا ژست‌های طبیعی استفاده نمی‌کنند.
• جملات را ممکن است کاملاً تحت‌اللفظی متوجه شوند و درک کنایه یا شوخی برایشان سخت باشد.

3. اختلال در علایق و رفتارها

• به انجام روتین‌ها و برنامه‌های مشخص عادت دارند و تغییر در آن باعث اضطرابشان می‌شود.
• در بازی‌های تخیلی یا انعطاف‌پذیر مشکل دارند و همچنان به بازی‌های تکراری تمایل بیشتری دارند.
• ممکن است به موضوع خاصی (مانند تاریخ، حیوانات، اتومبیل‌ها یا شخصیت‌های کارتونی) علاقه شدید نشان دهند و تمام صحبت‌هایشان درباره همان موضوع باشد.
• تغییر موقعیت یا شرایط غیرمنتظره (مثل اردوهای مدرسه یا تغییر معلم) آن‌ها را به‌هم می‌ریزد.
• هماهنگی بدنی ضعیفی دارند (مثلاً در دویدن، پریدن یا گرفتن توپ مشکل دارند).

توضیح تکمیلی: در این سن، کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است به‌طور مشخص در مسیر تحصیلی خود با چالش مواجه شوند. کمک گرفتن از معلمان، مشاوران مدرسه، کاردرمانگران و روان‌شناسان متخصص در اوتیسم، می‌تواند در بهبود عملکرد تحصیلی و اجتماعی آن‌ها مؤثر باشد.

علائم اوتیسم در کودکان بزرگ‌تر یا نوجوانان (9 تا 18 سال)

در این سنین، علائم اختلال طیف اوتیسم به شکل ظریف‌تری بروز پیدا می‌کند. کودکان بزرگ‌تر معمولاً آگاهی بیشتری از تفاوت‌های خود با همسالانشان دارند و ممکن است احساس انزوای اجتماعی یا اضطراب کنند.

• ممکن است در تفکر انتزاعی و مفاهیمی مانند استعاره و کنایه مشکل داشته باشند.
• آگاهی از تفاوت با همسالان می‌تواند باعث خجالت، کاهش اعتمادبه‌نفس و در مواردی افسردگی شود.
• نیاز به حمایت و همراهی والدین، معلمان و متخصصان برای یادگیری مهارت‌های مقابله با فشارهای اجتماعی، تحصیلی یا تغییرات ناگهانی دارند.
• در صورت عدم توجه مناسب از سوی مدرسه و خانواده، در معرض تحقیر یا قلدری همسالان قرار می‌گیرند و دچار مشکلات روحی و عاطفی می‌شوند.

علائمی که نشان می‌دهد کودک باید برای اوتیسم ارزیابی شود

• تا 12 ماهگی هیچ صدایی از خود تولید نکند یا اشاره و زبان بدنی نداشته باشد.
• تا 16 ماهگی هیچ کلمه‌ای نگوید.
• تا 24 ماهگی از عبارات دو کلمه‌ای استفاده نکند.
• در هر سنی، از دست دادن هرگونه مهارت زبانی یا اجتماعی که قبلاً داشته است.

جمع‌بندی و توصیه نهایی: اگر هر یک از علائم اوتیسم در کودکان را در فرزندتان مشاهده کردید، جای نگرانی نیست اما لازم است سریعاً اقدام کنید. تشخیص و مداخله زودهنگام می‌تواند در بهبود مهارت‌های ارتباطی، زبانی و اجتماعی مؤثر باشد. متخصصان گفتاردرمانی، کاردرمانی، روان‌شناسی کودک و روان‌پزشکی کودک، همگی می‌توانند در این مسیر به شما کمک کنند. بهره‌گیری از جلسات درمانی، مشاوره و حمایت محیطی مناسب (خانواده و مدرسه) به افزایش کیفیت زندگی فرزندتان منجر خواهد شد. فراموش نکنید که هر کودکی مسیر رشد متفاوتی دارد و تشخیص صحیح اولین گام برای کمک مؤثر به کودکان دارای اوتیسم است.