یک ضایعه نخاعی می‌تواند به هر قسمتی از نخاع یا اعصاب انتهایی کانال نخاعی آسیب وارد کند. این ضایعه اغلب تغییرات موقتی در قدرت، حس و سایر وظایف قسمتی که به آن آسبب وارد شده، ایجاد می‌کند.

اگر به تازگی دچار ضایعه نخاعی شده‌اید ممکن است تمام جنبه‌های زندگی شما تحت تاثیر این عارضه قرار بگیرد. شما ممکن است به صورت ذهنی، احساسی یا اجتماعی آثار این ضایعه را احساس کنید.

بسیاری از دانشمندان در مورد نتایج تحقیقاتی که نشان می‌دهند ضایعات نخاعی قابل ترمیم‌اند امیدوارند. تحقیقات مختلف در کل کشورها انجام می‌شوند و این مسئله برای محققان بسیار مهم است. امروزه روش‌های درمانی و توانبخشی‌های مختلف به بسیاری از افرادی که دچار ضایعه نخاعی شده‌اند اجازه می‌دهند زندگی پرثمر و مستقلی داشته باشند.

در ادامه با بهترین کلینیک کاردرمانی کرج همراه باشید تا به طور مفصل به مسئله ضایعه و آسیب‌های نخاعی، و راه‌حل‌های آنها بپردازیم.

تشخیص ضایعه نخاعی

توانایی کنترل اعضای بدن بعد از بروز ضایعه نخاعی به دو عامل بستگی دارد؛ اول اینکه ضایعه در چه ناحیه‌ای از نخاع اتفاق افتاده، و بعد اینکه شدت این ضایعه چقدر است.

دو قسمت پایینی نخاع که بدون آسیب باقی می‌مانند سطح آسیب عصبی به نخاع را نشان می‌دهند. شدت آسیب نخاعی که با عنوان «قطع کامل نخاع» هم شناخته می‌شود، به صورت زیر طبقه بندی می‌شود:

1. کامل: اگر تمام حواس و توانایی کنترل بر حرکت به دلیل ضایعه نخاعی آسیب دیده است، ضایعه شما کامل است.
2. ناقص: اگر برخی از توانایی‌های حسی و حرکتی را دارید، آسیب نخاعی شما ناقص نام دارد. البته همین ضایعه نخاعی ناقص درجات مختلفی دارد.

همچنین فلج بودن ناشی از ضایعه نخاعی می‌تواند نشان دهنده موارد زیر باشد:

• فلج چهارگانه: این نوع فلج به معنی اثرپذیری برخی از قسمت‌های بازوها، دست‌‌ها، پاها و اندام‌های اطراف لگن از ضایعه نخاعی است.
• فلج چندگانه: این نوع فلج بر تمام اندام‌های تنه، پاها و لگن تاثیر می‌گذارد.

بنابراین تیم متخصص شما برای تشخیص سطح عصبی آسیب نخاعی یک سری از تست‌ها را در نظر می‌گیرد. ضایعه نخاعی می‌تواند یک یا چند علامت زیر را داشته باشد:

• از دست دادن حرکت
• از دست دادن حس‌های مختلف مثل حس تشخیص حرارت، سرما و لمس
• از دست دادن کنترل روده و ادرار
• ریفلاکس شدید یا اسپاسم‌های عضلانی
• تغییرات محسوس در عملکرد جنسی و باروری جنسی
• درد یا سوزن ناشی از آسیب در ناحیه نخاع
• سختی در تنفس، سرفه یا ترشحات غیر طبیعی در شش‌ها

علائم و نشانه‌های اضطراری

علائم و نشانه‌های اضطراری که ضایعه نخاعی را در لحظات اولیه نشان می‌دهند شامل:

• درد شدید در ناحیه پشت یا فشار به گردن، سر و پشت
• ضعف، رعشه یا ناهماهنگی در قسمت‌های مختلف بدن
• بی‌حسی یا از دست دادن حس در دست، انگشتان، پا و انگشتان پا
• فقدان کنترل ادرار یا روده
• سختی در تعادل و راه رفتن
• آسیب دیدن تنفس
• سر و گردن شُل شده

برای تشخیص راحت‌تر ضایعه نخاعی می‌توانید به بهترین کلینیک کاردرمانی کرج، یعنی کلینیک فاطمه باقرزاده مراجعه نمایید.

بیشتر بخوانید: کاردرمانی

چه زمانی برای تشخیص ضایعه نخاعی به پزشک مراجعه کنیم؟

هر کسی که آسیب فیزیکی قابل توجهی در سر یا گردن احساس کند به ارزیابی‌های پزشک فوری برای تشخیص ضایعه نخاعی احتیاج دارد. در واقع بسیار بهتر است که هر آسیب فیزیکی را آسیب به نخاع در نظر بگیریم مگر اینکه خلاف آن ثابت شود؛ دلیل آن هم این است که:

• یک آسیب نخاعی جدی هیچ گاه در لحظات اولیه واضح نیست.
• رعشه یا بی حسی می‌تواند به سرعت یا تدریجی باشد.
• زمان بین آسیب و درمان می‌تواند در کاهش شدت عوارض ناشی از آسیب نخاعی بسیار مهم باشد.

اگر متوجه شدید کسی در ناحیه گردن یا پشت دچار آسیب شده است بهتر است:

فرد آسیب دیده را تکان ندهید؛ فلج شدن یا سایر مشکلات می‌تواند حداقل عواقب این کار باشد.

• با اورژانس تماس بگیرید.
• فرد را آرام نگه دارید.
• پارچه یا حوله‌های محکمی را در اطراف گردن فرد آسیب دیده قرار دهید تا از جابجا شدن آن تا زمان رسیدن اورژانس جلوگیری کنید.
• بدون حرکت گردن و سر فرد، کمک‌های اولیه مثل توقف خونریزی را انجام دهید.

علل به وجود آمدن ضایعه نخاعی

ضایعه نخای می‌تواند ناشی از آسیب‌های وارد شده به مهره‌ها، دیسک‌ها یا رباط‌ها باشد یا ممکن است مستقیماً به خود نخاع آسیب وارد شود.

آسیب نخاعی ممکن است در اثر تصادف، جابجاشدن یا در رفتن استخوان، فشار یا آسیب به یک یا چند مهره اتفاق بیافتد. همچنین ممکن است این ضایعه در اثر برخورد چاقو یا گلوله به قسمت‌های مختلف نخاع صورت بگیرد.

آسیب‌های مضاف بر ضایعه نخاعی ممکن است بعد از چند روز یا چند هفته در اثر خونریزی، ورم، احتباس آب یا برافروختگی در اطراف ناحیه نخاع صورت بگیرد.

البته ضایعه نخاعی که در اثر حادثه یا ضربه به وجود نیامده می‌تواند به دلیل سرطان، برافروختگی بافت، عفونت، التهاب مفاصل یا دیسک‌ها صورت بگیرد.

 

عوامل شایع ضایعه نخاعی

دلایل شایع ضایعه نخاعی ممکن است در مناطق مختلف متفاوت باشد اما به طور کُلی شامل:

• تصادف‌. تصادف با اتومبیل یا موتور سیکلت از شایع‌ترین حوادثی هستند که باعث ایجاد ضایعه نخاعی می‌شوند؛ به طوری که تقریباً نیمی از آسیب‌های نخاعی در هر سال به علت سوانح رانندگی صورت می‌گیرد.
• سقوط. اغلب ضایعات نخاعی در افراد بالای 65 سال به دلیل سقوط اتفاق می‌افتد.
• خشونت. تقریباً 12% از آسیب‌های نخاعی نتیجه رفتارهای خشونت‌آمیز مثل استفاده از اسلحه سرد و گرم است.
• تفریح و ورزش. شاید باور نکنید اما فعالیت‌های ورزشی مثل شیرجه در آب نیز می‌توانند منجر به آسیب‌های نخاعی شوند. تقریباً 10% از ضایعات نخاعی به این دلیل رخ می‌دهند.
• بیماری‌ها. سرطان، ورم مفاصل، برافروختگی بافت‌ها یا پوکی استخوان نیز می‌توانند منجر به ضایعه نخاعی شوند.

تاثیر ضایعه نخاعی بر مغز و سیستم اعصاب مرکزی

سیستم اعصاب مرکزی شامل مغز و نخاع است. نخاع از بافت نرم تشکیل شده و با استخوان‌های مهره پوشیده می‌شود. این بخش از پایین مغز کشیده می‌شود و حاوی سلول‌های عصبی و رشته‌های عصبی است که به قسمت‌های مختلف بدن کشیده می‌شوند. بخش‌های پایین نخاع کمی بالاتر از کمر تمام می‌شود. زیر این ناحیه بخشی به نام ریشه اعصاب قرار دارد.

رشته‌های عصبی نخاع پیام‌های عصبی را بین مغز و سایر بخش‌های بدن جابجا می‌کنند. رشته‌های حرکتی سیگنال‌هایی که از مغز فرستاده می‌شود را هدایت می‌کنند و رشته‌های حسی سیگنال‌هایی که از سمت بخش‌های مختلف بدن به سمت مغز می‌روند را هدایت می‌کنند. رشته‌های حسی پیام‌هایی مثل حرارت، سرما، فشار، درد و وضعیت را به مغز اطلاع می‌دهند.

آسیب به فیبرهای عصبی

چه ضایعه نخاعی به دلیل آسیب‌های فیزیکی باشد و چه بدون آسیب فیزیکی رخ بدهد، بر فیبرهای عصبی که در ناحیه آسیب دیده وجود دارند تاثیر می‌گذارد.  این آسیب می‌تواند بر تمام نواحی زیر بخش آسیب دیده تاثیر بگذارد و اعصاب و عضلات آن را فلج کند.

آسیب سینه‌ای یا کمر می‌تواند بر نیمتنه بالایی، پاها، تنه و کنترل ادرار یا حتی عملکرد جنسی تاثیرگذار باشد. آسیب در ناحیه گردن باعث فلج شدن بخش‌های مذکور و علاوه بر آن حرکت دست‌ها و حتی تنفس شود.

بیشتر بخوانید: فلج مغزی

عوامل پرخطر آسیب نخاعی

اگرچه آسیب نخاعی معمولا نتیجه تصادف است و ممکن است برای هر کسی اتفاق بیافتد، اما برخی عوامل می‌‌توانند خطر رخ دادن آن را افزایش دهند. این عوامل شامل:

• مرد بودن: آسیب‌های نخاعی معمولاً بیشتر در افراد مذکر رخ می‌دهند. در واقع خانم‌ها تنها 20% از افرادی که دچار آسیب نخاعی می‌شوند را تشکیل می‌دهند.
• سن 16 تا 30 سالگی: یکی دیگر از عواملی که بر ضایعه نخاعی تاثیرگذار است، این است که آسیب‌های منتهی به این اتفاق در این طیف سن بیشتر رخ می‌دهد.
• سن 65 و بالاتر: حوادثی مثل سقوط که منجر به آسیب نخاعی می‌شود، در سنین 65 سالگی و بالاتر بیشتر رخ می‌دهد.
• استفاده از الکل: تقریباً در 25% از موارد ضایعات نخاعی آثار الکل دیده می‌شود.
• رفتار پرخطر: شیرجه زدن در آب کم عمق و فعالیت‌های ورزشی بدون تجهیزات مناسب می‌تواند منجر به آسیب‌های نخاعی غیر قابل جبران شود. رانندگی خطرناک از رفتارهایی است که باعث این عارضه می‌شود.
• داشتن بیماری‌های مرتبط: داشتن بیماری‌های مرتبطی که می‌توانند بر آسیب نخاعی تاثیر بگذارند نیز بر این عارضه موثر است. بیماری مثل پوکی استخوان بر این عارضه تاثیرگذار است.

مشکلات ناشی از ضایعه نخاعی

تغییرات موثر در سبک زندگی ممکن است برای افراد غیر قابل تحمل باشد. اگرچه تیم‌های بازتوان می‌توانند به شما در کنار آمدن با تغییرات ناشی از ضایعه نخاعی کمک کنند؛ همچنین تجهیزاتی که به افزایش کیفیت زندگی و حفظ استقلال شما به بهتر شدن وضعیت شما کمک می‌کنند. اما مشکلاتی که ممکن است به دلیل آسیب‌های نخاعی به وجود بیایند شامل:

کنترل ادرار: مثانه می‌تواند ادرار را از طریق کلیه‌ها جمع آوری کند و با احتباس آنها به شما در سهولت کارتان کمک کند. اما مغز تا حدی  به صورت ارادی و غیر ارادی مثانه شما را کنترل می‌کند. با ضایعه نخاعی این وظیفه به خوبی انجام نمی‌گیرد و عارضه نخاعی به شما آسیب وارد می‌کند. این اتفاق ریسک عفونت ادراری، سنگ کلیه و بسیاری از مشکلات دیگر را افزایش می‌دهد.

کنترل روده: اغلب نواحی داخل شکم همانگونه کار می‌کنند که قبل از آسیب نخاعی بودند. اما این آسیب می‌تواند کنترل روده را در خطر قرار دهد. برای کنترل بهتر می‌توان از برنامه‌های بازتوانی و استفاده از غذاهای پرفیبر استفاده کرد.

آسیب‌های حسی پوست: در پی ضایعه نخاعی ممکن است برخی حس‌های پوستی را از دست بدهید. بنابراین پوست شما نمی‌تواند به مغز شما پیام ارسال کند و فشار یا لمس را به مغز شما اطلاع دهد. این اتفاق ممکن است باعث به وجود آمدن آسیب‌های پوستی شود که تغییر مداوم حالت بدن به جلوگیری از آن کمک می‌کند. برنامه‌های مراقبت پوستی نیز می‌توانند تا حدی به این مشکل کمک کنند.

مشکلات تنفسی: ضایعه تنفسی می‌تواند تنفس و سرفه را برای شما سخت کند؛ این اتفاق در صورتی رخ می‌دهد که عضلات شکم و سینه دچار آسیب شوند.

سطح عصبی آسیب شما تعیین می‌کند که چه نوع مشکل تنفسی خواهید داشت. در صورتی که ضایعه نخاعی گردنی داشته باشید، ممکن است ریسک مشکلات ریوی و ذات الریه داشته باشید. داروها و روش‌های درمانی می‌توانند از این مشکلات جلوگیری کنند.

تراکم استخوان‌ها: بعد از آسیب نخاعی ریسک کاهش توده استخوانی و پوکی استخوان افزایش می‌یابد.

تون عضلانی: برخی از افرادی که ضایعه نخاعی را تجربه می‌کنند ممکن است با یک یا دو نوع مشکل عضلانی را نیز درگیر باشند. حرکات کنترل نشده عضلات یا کاهش  تون عضلات از این مشکلات هستند.

سلامتی و تناسب اندام: از دست دادن وزن و حجم عضلانی در افرادی که آسیب نخاعی دیده‌اند دیده می‌شود. کاهش تحرک ناشی از این عارضه باعث می‌شود ریسک بیماری‌های مزمن مثل دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی افزایش یابد. کاردرمانی و فیزیوتراپی و کنترل تغذیه می‌تواند در این مورد به شما کمک کند.

سلامت جنسی: مردان ممکن است مشکلات مربوط به تحریک یا نعوظ را تجربه کنند. همچنین بانوان ممکن است مشکلاتی در آمادگی جنسی تجربه کنند. پزشکان متخصص اورولوژی می‌تواند به عملکرد جنسی کمک کنند.

درد: برخی افراد درد شدیدی را مثل درد عضلانی بعد از ضایعه نخاعی تجربه می‌کنند. این مشکل اغلب به دلیل آسیب دیدن اعصاب و در آسیب‌های ناقص نخاعی رخ می‌دهد.

افسردگی: مواجه شدن با تغییرات وسیع ناشی از آسیب نخاعی به احتمال زیاد به افسردگی منجر می‌شود.

خودداری از ضایعه نخاعی

توجه به توصیه‌های زیر می‌تواند ریسک ضایعه نخاعی را تا حد زیادی کاهش دهد:

• با دقت رانندگی کنید. همانطور که می‌دانید مهم‌ترین علت ضایعه نخاعی تصادفات رانندگی است. استفاده از کمربند بعد از روشن کردن خودرو بسیار ضروری است. توجه داشته باشید که تمام سرنشینان اتومبیل باید از کمربند استفاده کنند. همچنین کودکان کمتر از 12 سال باید همیشه در صندلی عقب بنشینند.
• عمق آب را قبل از پریدن بررسی کنید. در استخرهایی که کمتر از 5/3 عمق آب دارند شیرجه نزنید. ضمنا در آب‌هایی که نمی‌دانید چقدر عمق دارند شیرجه نزنید.
• از سقوط و افتادن اجتناب کنید. استفاده از نرده و پله‌های استاندارد به جلوگیری از سقوط کمک زیادی می‌کند. همچنین استفاده از فرش‌های ضد لغزش می‌تواند به جلوگیری از افتادن شما جلوگیری کند.
• در هنگام ورزش احتیاط کنید. همیشه از لباس‌های امن استفاده کنید. از واردن شدن ضربه به سر جلوگیری کنید. از مربی خود در هنگام یادگیری حرکات ورزشی جدید کمک بگیرید.
• قبل از رانندگی الکل استفاده نکنید. اگرچه الکل در هر زمانی ممکن است به شما آسیب وارد کند اما استفاده از آن قبل از رانندگی خطرناک‌تر است. بنابراین باید تحت تاثیر مواد مخدر یا الکل از رانندگی پرهیز کنید تا دچار ضایعه نخاعی نشوید.

سخن پایانی

بهترین راه‌حل برای مقابله با عوارض ناشی از ضایعه نخاعی مراجعه به یک کلینیک کاردرمانی معتبر است. کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی فاطمه باقرزاده به عنوان بهترین کلینیک کاردرمانی کرج می‌تواند با خدمات بی‌نظیر و تجهیزات پیشرفته خود به شما در کنترل آثار ناشی از ضایعه نخاعی کمک کند. این کلینیک با ارائه خدمات کاردرمانی و گفتاردرمانی در منزل کرج نیز دریافت خدمات پزشکی را بیش از پیش برای شما آسان کرده است. برای اطلاعات بیشتر لطفاً از طریق شماره تماس درج شده در بخش تماس با ما، با کلینیک باقرزاده ارتباط برقرار نمایید.