بازی درمانی چیست؟

بازی درمانی یکی از روش‌های درمانی مؤثر است که بیشتر برای کودکان به کار می‌رود. این روش به کودکانی کمک می‌کند که نمی‌توانند احساسات یا مشکلاتشان را به راحتی با والدین یا بزرگسالان دیگر در میان بگذارند. بازی درمانی کودکان اوتیسم، اگرچه به ظاهر مانند بازی‌های معمولی به نظر می‌رسد، می‌تواند در کاهش مشکلات و بهبود رفتارهای کودکان بسیار کارآمد باشد.

چگونه بازی درمانی به کودکان کمک می‌کند؟

یک درمانگر متخصص با استفاده از زمان بازی، جنبه‌های پنهان از مشکلات کودک را شناسایی کرده و به او کمک می‌کند تا احساسات خود را درک و با چالش‌های حل‌نشده‌اش مقابله کند. بازی درمانی به کودکان فرصت می‌دهد تا مهارت‌های جدیدی برای رویارویی با مشکلات روزمره کسب کنند و روش‌های بهتری برای کنار آمدن با مسائل و جایگزینی رفتارهای نامناسب بیاموزند.

مزایای بازی درمانی

مزایا	توضیحات
قبول مسئولیت بیشتر	کمک به کودک برای درک و قبول برخی رفتارهای خود
توسعه استراتژی‌های مقابله‌ای و حل مسئله	ایجاد روش‌های مقابله با چالش‌ها و تقویت مهارت‌های حل مسئله
احترام به خود	تقویت اعتماد به نفس و ارزش‌گذاری به خود
همدلی و احترام به دیگران	افزایش همدلی و یادگیری احترام به احساسات و نیازهای دیگران
کاهش اضطراب	کمک به آرامش و کاهش استرس
یادگیری تجربه و بیان احساسات	تشویق کودک به تجربه و بیان کامل احساسات
مهارت‌های اجتماعی قوی‌تر	بهبود روابط اجتماعی و ارتباط موثر با دیگران
روابط خانوادگی قوی‌تر	تقویت پیوندهای خانوادگی و ارتباط نزدیک‌تر با خانواده
تشویق استفاده از زبان	کمک به کودک در توسعه مهارت‌های زبانی
بهبود مهارت‌های حرکتی	تقویت هماهنگی و مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف

نکته: بازی درمانی جایگزین دارو یا سایر روش‌های درمانی نمی‌شود و می‌توان از آن به تنهایی یا در کنار دیگر روش‌ها استفاده کرد.

چه کسانی از بازی درمانی استفاده می‌کنند؟

بازی درمانی توسط متخصصان مختلف از جمله روان‌شناسان، روان‌پزشکان، رفتاردرمانگران، کاردرمانگران، فیزیوتراپیست‌ها و مددکاران اجتماعی ارائه می‌شود. این روش درمانی به کودکانی که نیاز به حمایت روانی دارند، کمک می‌کند تا به شکل مثبتی با احساسات خود ارتباط برقرار کنند و مسیر بهبودی را طی کنند.

 

فواید بازی درمانی

مطابق با گزارش موسسه بین‌المللی بازی درمانی، بازی درمانی می‌تواند تا ۷۱ درصد کودکان را به تغییرات مثبت در رفتار و احساسات برساند. این روش به کودکان کمک می‌کند تا با بهبود وضعیت روحی خود، مهارت‌های جدیدی برای کنار آمدن با چالش‌ها و مشکلات خود به دست آورند.

افزایش اعتماد به درمان

در ابتدای مسیر، برخی کودکان ممکن است با تردید وارد فرآیند درمان شوند، اما با گذشت زمان، حس اعتماد بیشتری به درمان پیدا می‌کنند. بازی درمانی با ایجاد فضایی امن و قابل اعتماد به کودک کمک می‌کند تا احساس راحتی بیشتری پیدا کند. این حس راحتی و ارتباط قوی‌تر باعث می‌شود کودک در بازی‌هایش خلاقیت و بیانگری بیشتری نشان دهد و بهبودهایی در ابراز احساسات و ارتباط با دیگران پیدا کند.

چه زمانی از بازی درمانی استفاده می‌شود؟

بازی درمانی اگرچه برای افراد در هر سنی مفید است، اما معمولاً برای کودکان بین ۳ تا ۱۲ سال توصیه می‌شود. این روش در شرایط گوناگونی می‌تواند به بهبود سلامت روانی و رفتاری کودکان کمک کند. برخی از موارد کاربرد بازی درمانی عبارتند از:

موارد کاربرد	توضیحات
فرایندهای پزشکی و بیماری‌های مزمن	بازی درمانی به کودکان کمک می‌کند تا با روند درمان‌های پزشکی، بیماری‌های طولانی‌مدت یا مراقبت‌های تسکینی راحت‌تر کنار بیایند.
تاخیر در رشد و اختلالات یادگیری	این روش می‌تواند در بهبود مهارت‌های یادگیری و کمک به کودکان با تاخیرهای رشدی مؤثر باشد.
مشکلات رفتاری در مدرسه	برای کودکانی که در مدرسه با مشکلات رفتاری مواجه‌اند، بازی درمانی می‌تواند به بهبود رفتار و تعاملات آنها کمک کند.
پرخاشگری و عصبانیت	بازی درمانی به کودکان می‌آموزد چگونه احساسات خشم و پرخاشگری خود را مدیریت کنند.
مشکلات خانوادگی	این روش می‌تواند در مواجهه با مسائل خانوادگی مانند طلاق، جدایی یا مرگ عزیزان به کودکان کمک کند.
تجربیات تروما و حوادث طبیعی	کودکانی که تجربه‌ی حوادث ناگوار یا طبیعی داشته‌اند، با بازی درمانی می‌توانند از فشار روانی کاسته و آرامش پیدا کنند.
خشونت خانگی و سوءاستفاده	بازی درمانی برای کودکانی که تجربه خشونت، سوءاستفاده یا بی‌توجهی را دارند، روشی حمایتی و تسکینی است.
اضطراب، افسردگی و غم و اندوه	این روش به کاهش علائم اضطراب، افسردگی و مواجهه با غم و اندوه کمک می‌کند.
اختلالات خوردن و مشکلات مربوط به توالت رفتن	بازی درمانی می‌تواند در بهبود این اختلالات و تقویت اعتماد به نفس کودکان مؤثر باشد.
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)	کودکان مبتلا به ADHD از طریق بازی درمانی می‌توانند مهارت‌های توجه و تمرکز را بهتر بیاموزند.
اختلال طیف اوتیسم (ASD)	این روش می‌تواند در بهبود تعاملات اجتماعی و ارتباطی کودکان با اختلال اوتیسم موثر باشد.

 

بازی درمانی چگونه عمل می‌کند؟

در ارتباط میان کودکان و بزرگسالان، یک فاصله طبیعی وجود دارد. کودکان به دلیل سن و مرحله رشد، مهارت‌های زبانی و بیانی بزرگسالان را ندارند. آنها ممکن است احساسات قوی را تجربه کنند، اما در بسیاری از مواقع نمی‌توانند این احساسات را به درستی به یک فرد بزرگسال ابراز کنند یا ممکن است کسی را نداشته باشند که به او اعتماد کنند.

از سوی دیگر، بزرگسالان نیز ممکن است نشانه‌های کلامی و غیرکلامی کودکان را به اشتباه تفسیر کنند یا کاملاً نادیده بگیرند. بازی برای کودکان فضایی فراهم می‌کند که از طریق آن بتوانند جهان و جایگاه خود را در آن درک کنند و احساسات عمیق خود را نشان دهند. برای درمانگرانی که به دنبال نشانه‌های خاص هستند، اسباب‌بازی‌ها می‌توانند به عنوان نمادهایی عمل کنند که معنای بیشتری از احساسات کودک را آشکار می‌سازند.

بازی درمانی در کرج

 

نقش درمانگر در بازی درمانی

در بازی درمانی، درمانگر خود را هم سطح کودک قرار داده و به او در دنیای کودکی‌اش ملحق می‌شود. هنگام بازی، کودک با تمایل بیشتری احساسات خود را بیان می‌کند، بدون آنکه تحت فشار باشد. این ارتباط در زمان و شیوه‌ای که برای کودک طبیعی و راحت است اتفاق می‌افتد.

بازی درمانی به نیازهای خاص کودک و روش‌های درمانی درمانگر متخصص بستگی دارد. در ابتدا، ممکن است درمانگر صرفاً بازی کودک را مشاهده کند و سپس مصاحبه‌هایی جداگانه با کودک، والدین یا معلمان او ترتیب دهد تا ارزیابی دقیقی از وضعیت کودک به دست آورد.

برنامه‌ریزی و ارزیابی درمان

پس از ارزیابی اولیه، درمانگر اهداف درمانی را تعیین و محدودیت‌های احتمالی را مشخص کرده و برنامه‌ای برای ادامه مسیر تدوین می‌کند. بازی درمانگرها در طول جلسات بر نحوه تعامل کودک با اسباب‌بازی‌ها، واکنش او به دوری و بازگشت والدین، و تغییرات رفتاری او تمرکز می‌کنند. بازی ممکن است به کودک کمک کند تا به روش‌های طبیعی ترس‌ها و اضطراب‌های خود را تسکین داده یا به حل مشکلاتش بپردازد.

نقش خانواده در بازی درمانی

در برخی موارد، درمانگر ممکن است والدین، خواهر و برادر یا سایر اعضای خانواده را نیز به جلسات بازی درمانی دعوت کند که به آن بازی درمانی مبتنی بر فرزند (فیلیال تراپی) گفته می‌شود. این شیوه می‌تواند به بهبود پویایی خانواده، حل تعارض‌ها و پیشرفت در روند درمان کمک کند. درمانگرها با بررسی این مشاهدات، مسیر درمانی را با نیازهای کودک تطبیق می‌دهند و در صورت لزوم، اهداف و رفتارهای کودک را مجدداً ارزیابی می‌کنند.

مدت و ساختار جلسات بازی درمانی

بخش	توضیحات
مدت و تعداد جلسات	جلسات معمولاً ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشند و هفته‌ای یک‌بار یا بیشتر برگزار می‌شوند. تعداد جلسات لازم به کودک و میزان پاسخگویی او به درمان بستگی دارد. درمان می‌تواند به صورت جداگانه یا گروهی باشد.
بازی درمانی هدایت شده	در این روش، درمانگر با تعیین اسباب‌بازی‌ها یا بازی‌هایی که در جلسه استفاده می‌شوند، جلسه را رهبری کرده و با هدف خاصی بازی را هدایت می‌کند.
بازی درمانی بدون هدایت	در این روش، کودک می‌تواند اسباب‌بازی‌ها و بازی‌ها را به دلخواه خود انتخاب کرده و با چند دستورالعمل ساده بازی کند. درمانگر نیز از نزدیک مشاهده و در صورت نیاز دخالت می‌کند.
محیط جلسات	جلسات باید در محیطی برگزار شوند که کودک احساس امنیت کرده و محدودیت‌های کمی وجود داشته باشد.

مدت زمان و ساختار جلسات بازی درمانی چقدر است؟

جلسات بازی درمانی معمولاً بین ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشند و ممکن است یک بار در هفته یا بیشتر برگزار شوند. تعداد جلسات مورد نیاز به نیازهای کودک و میزان پاسخگویی او به این نوع درمان بستگی دارد. جلسات می‌توانند به صورت فردی یا گروهی برگزار شوند، و هر دو روش می‌تواند به کودک در مسیر بهبود کمک کند.

انواع جلسات بازی درمانی

بازی درمانی هدایت‌شده

بازی درمانی هدایت‌شده روشی است که در آن درمانگر، با انتخاب اسباب‌بازی‌ها و نوع بازی‌ها، جلسه را هدایت می‌کند. درمانگر با هدف خاصی بازی را پیش می‌برد و سعی می‌کند در راستای اهداف درمانی کودک را همراهی کند.

بازی درمانی بدون هدایت

در مقابل، بازی درمانی بدون هدایت ساختارمندی کمتری دارد و کودک می‌تواند اسباب‌بازی‌ها و نوع بازی را بر اساس میل خود انتخاب کند. در این روش، کودک با آزادی بیشتر و با دریافت راهنمایی‌های مختصر، بازی را به روش دلخواهش پیش می‌برد. درمانگر نیز از نزدیک به مشاهده رفتارهای کودک می‌پردازد و در صورت نیاز، مداخله می‌کند.

محیط جلسات بازی درمانی

جلسات بازی درمانی باید در محیطی برگزار شوند که کودک احساس امنیت و آرامش کند. این محیط باید کمترین محدودیت‌ها را داشته باشد تا کودک بتواند به راحتی خود را ابراز کند و با اعتماد کامل در فرآیند درمان شرکت کند.

تکنیک‌های مورد استفاده در بازی درمانی

درمانگر بازی درمانی از تکنیک‌های متنوعی استفاده می‌کند تا کودک را در بیان احساسات و تجربیاتش یاری دهد. این تکنیک‌ها به کودک کمک می‌کنند تا به روش‌های خلاقانه با مسائل و احساسات خود کنار بیاید. برخی از تکنیک‌های رایج در بازی درمانی عبارتند از:

• تجسم خلاق: کمک به کودک در تجسم صحنه‌ها و تصاویر ذهنی برای آرامش و تمرکز.
• قصه‌گویی: استفاده از داستان‌ها برای کمک به کودک در فهم و پردازش احساسات.
• نقش‌آفرینی: تمرین مهارت‌های ارتباطی و پردازش احساسات از طریق ایفای نقش.
• تلفن‌های اسباب‌بازی: ابزاری برای برقراری ارتباط و تقویت مهارت‌های کلامی.
• عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی، عروسک‌های پولیشی و ماسک‌ها: کمک به کودک در بیان احساسات از طریق شخصیت‌های تخیلی.
• عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌های شخصیت‌محور: برای تقویت تخیل و درک بهتر دنیای پیرامون.
• هنر و صنایع دستی: فرصتی برای بیان احساسات و خلق کارهای هنری به عنوان راهی برای ابراز خلاقیت.
• آب‌بازی و شن‌بازی: فعالیت‌های آرامش‌بخش که به کودکان کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر ابراز کنند.
• قطعات و اسباب‌بازی‌های ساختنی: تقویت تمرکز و مهارت‌های حل مسئله از طریق ساختن و خلق کردن.
• رقص و حرکت خلاقانه: به کودک اجازه می‌دهد انرژی‌های درونی خود را از طریق حرکت و رقص به شیوه‌ای خلاقانه تخلیه کند.
• نمایش موزیکال: ترکیبی از موسیقی و نمایش برای افزایش ابراز احساسات و تقویت اعتماد به نفس.

 

نمونه‌هایی از بازی درمانی

بازی درمانی به دلیل انعطاف‌پذیری بالایی که دارد، می‌تواند با توجه به نیازهای هر کودک و موقعیت‌های خاص، به شیوه‌های گوناگونی اجرا شود. درمانگر ممکن است کودک را به سمت روش‌های خاصی از بازی هدایت کند یا به او اجازه دهد که نوع بازی را خودش انتخاب کند. این روش‌ها به درمانگر کمک می‌کنند تا شناخت بیشتری از احساسات و مشکلات کودک به دست آورده و به او در کنار آمدن با چالش‌ها کمک کنند.

• خانه عروسکی: درمانگر ممکن است به کودک یک خانه عروسکی و چند عروسک بدهد و از او بخواهد که مشکلات یا نگرانی‌های خود در خانه را بازآفرینی کند. این روش به کودک کمک می‌کند تا در فضای امن بازی، احساسات خود را بدون نگرانی ابراز کند.
• عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی: از طریق این عروسک‌ها، درمانگر می‌تواند کودک را تشویق کند که موقعیت‌های استرس‌زا یا ترسناک را بازسازی کند. این روش به کودک کمک می‌کند تا با ترس‌های خود روبرو شود و مهارت‌های جدیدی برای مقابله پیدا کند.
• داستان‌گویی “روزی روزگاری”: درمانگر ممکن است از کودک بخواهد یک داستان با شروع “روزی روزگاری” تعریف کند تا بتواند به لایه‌های عمیق‌تری از احساسات و افکار کودک دست یابد. همچنین، درمانگر ممکن است داستان‌هایی با موضوعات مشابه مشکلات کودک بخواند که به آن کتاب درمانی می‌گویند.
• نقاشی و رنگ‌آمیزی: در حین نقاشی یا رنگ‌آمیزی، درمانگر ممکن است از کودک سوالاتی بپرسد تا به درک بیشتری از روند فکری و احساسات او دست یابد. این روش به کودک کمک می‌کند تا احساسات خود را به‌صورت تصویری بیان کند.
• بازی‌های تقویت‌کننده مهارت‌ها: درمانگر ممکن است بازی‌هایی را ترتیب دهد که هدفشان تقویت مهارت‌های حل مسئله، همکاری و تعاملات اجتماعی است. این بازی‌ها به کودک کمک می‌کنند تا در محیطی حمایتی مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کند.

بازی درمانی برای بزرگسالان

بازی درمانی تنها برای کودکان نیست؛ بزرگسالان و نوجوانان نیز می‌توانند از این روش بهره‌مند شوند. بسیاری از بزرگسالان در بیان احساسات درونی خود با کلمات دچار مشکل می‌شوند، به ویژه اگر با مشکلات پیچیده‌ای مانند ناتوانی‌های فکری، زوال عقل یا بیماری‌های مزمن روبرو باشند. افرادی که ممکن است از بازی درمانی بهره ببرند، غالباً با مشکلات زیر دست و پنجه نرم می‌کنند:

• ناتوانی‌های فکری: افرادی با محدودیت‌های شناختی می‌توانند از بازی درمانی برای تقویت بیان احساسات و بهبود مهارت‌های ارتباطی بهره ببرند.
• زوال عقل: بازی درمانی می‌تواند به بهبود حافظه و تحریک شناختی در افراد مبتلا به زوال عقل کمک کند.
• بیماری‌های مزمن و مراقبت تسکینی: به افراد کمک می‌کند با چالش‌های بیماری‌های طولانی‌مدت یا شرایط تسکینی راحت‌تر کنار بیایند.
• مصرف مواد: به افراد کمک می‌کند تا احساسات و انگیزه‌های خود را بهتر درک کرده و استراتژی‌های مقابله با وابستگی را تقویت کنند.
• تروما و آزار جسمی: بازی درمانی می‌تواند به افرادی که تجربیات تلخ و آسیب‌زا داشته‌اند، در پردازش و کاهش استرس‌های مرتبط کمک کند.
• مدیریت خشم: بازی درمانی به افراد کمک می‌کند تا روش‌های سالم‌تری برای ابراز و مدیریت خشم خود بیاموزند.
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): به افراد کمک می‌کند تا با احساسات و تجربیات دشوار خود به شیوه‌ای امن‌تر کنار بیایند.
• مسائل حل‌نشده دوران کودکی: بازی درمانی به بزرگسالانی که با مسائل دوران کودکی خود درگیر هستند، کمک می‌کند تا بهبود یابند.

روش‌های بازی درمانی برای بزرگسالان

در جلسات بازی درمانی برای بزرگسالان، درمانگر ممکن است از نقش‌آفرینی یا شن‌درمانی استفاده کند تا به آنها کمک کند احساساتی که بیانشان دشوار است را تجربه و پردازش کنند. این تکنیک‌ها به بزرگسالان امکان می‌دهند تا روی استراتژی‌های مقابله و مدیریت احساسات خود در موقعیت‌های خاص کار کنند.

نقش بازی در آرامش و کاهش استرس

بازی کردن، خواه به صورت بازی‌های سرگرم‌کننده باشد یا فعالیت‌های هنری و صنایع دستی و موسیقی و رقص، می‌تواند به شما کمک کند تا از استرس‌ها و تنش‌های روزمره رهایی یافته و احساس آرامش کنید. این نوع فعالیت‌ها فرصتی را برای رهایی از فشارهای ذهنی فراهم می‌آورند و به شما امکان می‌دهند تا در لحظه حضور بیشتری داشته باشید.

هنر درمانی، موسیقی درمانی و حرکت برای بهبود آسیب‌های پنهان

هنر درمانی، موسیقی درمانی و حرکت درمانی می‌توانند به پردازش و التیام آسیب‌های پنهان کمک کنند و روند بهبودی را تسریع کنند. با راهنمایی یک درمانگر مجرب، این نوع بازی‌ها و فعالیت‌ها می‌توانند شما را به مکان ذهنی و احساسی مطلوبی برسانند و احساس آرامش و اعتماد به نفس را تقویت کنند.

بازی درمانی به عنوان مکمل درمان برای بزرگسالان

بازی درمانی برای بزرگسالان ممکن است به عنوان یک مکمل مؤثر در کنار سایر درمان‌ها و داروها مورد استفاده قرار گیرد. همانند کودکان، درمانگر برنامه بازی درمانی را با توجه به نیازهای خاص شما تنظیم می‌کند تا بهترین نتایج را به دست آورید و شما را در رسیدن به اهداف درمانی‌تان یاری دهد.